بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین والصلاە والسلام علی نبینا محمد وعلی ێ‌له وصحبه أجمعین 0
1 ـ ئافرەتی سەلەفی دەبێت دەستگرتوو بێت بە قورئانی پیرۆزو سوننەتی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە سنوری توانایدا، وە بەپێ‌ی بۆچوونی پێشینە چاكەكانی سەلەف و پێشینی ئەم ئوممەتە بێت .
2 ـ وە هەروەها پێویستە لە سەری كە بە جوانترین شێوە هەڵسوكەوت لەگەڵا موسڵماناندا بكات، بەڵكو لەگەڵا بێباوەڕانیشدا، خوای پەروەردگار لە قورئاندا فەرموویەتی: [ وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا ] (البقرة: 83). واتە: با ووتەو گوفتارتان بەگشتی بەباشترین شێوە بێت لەگەڵا خەڵكدا .
وە فەرموویەتی:
[ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا ] (النساء: 58).
واتە: خوای پەروەردگار فەرمانتان پێ‌ دەكات هەموو ئەمانەتێك بگەڕێننەوە بۆ خاوەنەكانیان .
هەروەها فەرموویەتی:
[وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا] (اڵانعام: 152).
واتە: ئەگەر گوفتارێكتان ووت تێیدا دادپەروەر بن .
دیسان فەرموویەتی: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ] (النسا‌ء: 135). واتە: ئەی ئەوانەی كە بڕاوادارن هەمیشە هەستن بە دادپەروەرێتی، و لە هەموو گوفتارو كردارێكتاندا دادپەروەر بن، و گەواهی دانتان لەبەر خوای پەروەردگار بێت، ئەگەر گەواهی دانەكەشتان لەسەر خۆتان بێت، یان لەسەر یەكێك لە باوك و دایكتان، یان لەسەر كەسێكی نزیكتان .
3 ـ هەروەكو چۆن لە سەری پێویستە كە پابەند بێت بە پۆشاكی شەرعی و دوور بكەوێتەوە لە خۆشوبهاندن بە دوژمنانی ئیسلامەوە(1) .
پێشەوا (أحمد) لە (مسند) ەكەیدا، و لە (عبدالله) ی كوڕی (عمر) دەگێڕێتەوە كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی: (من تشبه بقوم فهو منهم) (2).
واتە: هەركەسێك خۆی بەهەر گەل و قەومێك بشوبهێنێت ئەوا لەوان دەبێت .
وە خوای باڵا دەست سەبارەت بە پۆشاك فەرموویەتی:
[يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ] (اڵاحزاب: 59).
واتە: ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمان بكەو بڵێ‌ بە هاوسەران و كچ و ئافرەتی بڕواداران كە باڵا پۆشە (عابا) كانیان بە خۆیاندا بدەن، ئەوەش باشترین شتە كە بە حیشمەت و حەیاو پاكێتیەوە بناسرێنەوە، بۆ ئەوەی تووشی ئەزیەت و ئازار نەبن .
وە پێشەوا (الترمژی) لە (الجامع) ەكەیدا و لە فەرموودەی (عبدالله) ی كوڕی (مسعود) ەوە دەگێرێتەوە كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی:
(المرأة عورة، فإذا خرجت استشرفها الشیطان)(3).
واتە: هەموو لەشی ئافرەت بە عەورە دەژمێردرێت، بۆیە ئەگەر ڕۆیشتە دەرەوە شەیتان دەیڕازێنێتەوە، و دەری دەخات .
4 ـ وە ئامۆژگاری بەوە دەكەین كە چاكەكار بێت بەرامبەر مێردەكەی، ئەگەر دەیەوێت ژیانێكی بەختەوەر بەسەر ببات، چونكە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی:
(إذا دعا الرجل امرأته إلی فراشه فأبت لعنتها الملائكة )(4).
واتە: ئەگەر پیاو بانگی هاوسەرەكەی كرد بۆ سەرجێگەیی، كەچی هاوسەرەكەی نەهات بەدەم داواكاریەكەیەوە، ئەوا فریشتەكانی خوای پەروەردگار نەفرینی لێ‌ دەكەن .
وە لە (صحیح) ی پێشەوا (مسلم) دا هاتووە كە:
(إلا كان الذي فی السماءو غاضبا علیها ).
واتە: ئیللا ئەوەی كە لە سەروی ئاسمانەكانەوەیە توڕەیە لەو ئافرەتە كە نەڕۆشتووە بەدەم مێردەكەیەوە .
5 ـ هەروەها پێویستە هەستێَت بە چاودێری منداڵەكانی، چاودێریەكی ئیسلامیانە، چونكە پێشەوایان (البخاری و مسلم) لە (صحیح) ەكەیاندا دەگێڕنەوە لە فەرموودەی (عبدالله) ی كوڕی (عمر) كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی:
(كلكم راع وكلكم مسۆول عن رعیته)(6).
واتە: هەمووتان سەرپەرشتیار و شوانن، و هەمووشتان بەرپرسن بەرامبەر بە ژێر دەستەكەتان .
وە لە فەرموودەكەدا هاتووە كە باس لە ئافرەت دەكات دەفەرمووێت:
(والمرأە راعیة فی بیت زوجها، ومسؤولة عن رعیتها)(7).
واتە: ئافرەتیش سەرپەرشتیارە لە ماڵی مێردەكەیداو بەرپرسیاریشە لە ژێردەستەكەی .
وە لە هەردوو (صحیح) ی پێشەوایان (البخاری ومسلم) دا، و لە فەرموودەی (معقل) ی كوڕی (الیسار) هاتووە، و فەرموویەتی كە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی:
(ما من راع یسترعیه الله رعیه، ثم لم یحطها بنصحه إلا لن یجد رائحة الجنة ).
واتە: هیچ كەسێك نییە كە خوای پەروەردگار ژێردەستەیەكی خستبێتە ژێر دەست، و ئامۆژگاریان نەكات، ئیللا بۆنی بەهەشت ناكات .
بۆیە نابێت بانگەشە كردنی سەرقاڵی بكات لە پەروەردەی منداڵەكانی .
6 ـ هەروەكو پێویستە لەسەری كە ڕازی بێت بەو حوكمەی خوای پەروەردگار كە فەزڵی پیاوانی داوە بەسەر ئافرەتاندا، كە فەرموویەتی:
[وَلَا تَتَمَنَّوْا مَا فَضَّلَ اللَّهُ بِهِ بَعْضَكُمْ عَلَى بَعْضٍ] (النسا‌ء: 32)،.
واتە: ئاوات و تەمەننای ئەو چاكانە مەكەن كە خوای پەروەردگار بەهەندێكتانی بەخشیوە‌و، بەهەندێكی ترتانی نەبەخشیوە .
وە فەرموویەتی:
[الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ ... ] (النسا‌ء: 34).
واتە: پیاوان هەڵدەستن بە بەڕێوەبردن و پەروەردە كردنی‌و ئیصلاح دانی بژێوی و جێ‌بەجێ‌ كردنی پێویستیەكانی ئافرەتان، ئەوەش بەوەی كە خوای پەروەردگار هەندێكی بەچاكتر داناوە بەسەر هەندێكی تریانەوە ـ واتە پیاوان پێش خراون بەسەر ئافرەتانەوە ـ، ئەوەش لەبەر گشتی بەخشینیان لە سامان و ماڵەكانیان و هەستانیان بە سەرپەرشتیاری كردنیان بۆ ئافرەتان، جا ئافرەتانی بۆ خوا صوڵحاو ئەو ئافرەتانەن تەقوای خوای پەروەردگار دەكەن، و گوێڕایەڵن بۆی، و گوێڕایەڵی مێردەكانیانن، تەنانەت لە كاتی نەبوونیشیان لە ماڵا گوێڕایەڵا و پارێزەری پیاوانیانن .
وە لە هەردوو (صحیح) ی پێشەوایان (البخاری ومسلم) دا هاتووە لە (أبو هریرە) ەوە كە فەرموویەتی: پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی:
(استوصوا بالنسا‌ء خیرا، فإنهن خُلقن من ضلع، وإن أعوج ما فی الضلع أعلاه، فإن ذهبت تقیمه كسرته، وإن تركته لم یزل به عوج ).
واتە: ئامۆژگاری وەرگرن لە باسی ئافرەتاندا، و خۆتان یەكتر ئامۆژگاری بكەن لە باسی ئافرەتاندا، چونكە دایكە حەوا لە پەراسوی باوكە ئادەم دروست كراوە، ئاشكراشە كە لارترین جێگەی پەراسووش بەشی سەرەوەیەتی، بۆیە ئەگەر بتەوێت زۆری لە گەڵدا بەكار بێنیت دەیشكێنیت‌و، لەیەك جیا دەبنەوە، جا ئەگەر بەو شێوەیە بیهێلیتەوە باشترە .
بۆیە لەسەر ئافرەت پێویستە كە ئارام بگرێت لەسەر ئەوەی كە خوای پەروەردگار بڕیاری لەسەر داوە لە فەزڵدانی پیاو بەسەریەوە، ماناشی ئەوە نییە كە پیاو ئافرەتەكەی بكات بە بەندەی خۆی، ئەوەتا پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) هەروەكو لە (جامع الترمذي) دا هاتووە ـ فەرموویەتی:
(استوصوا بالنساء خيرا، فإنما هن عوان عندكم، لا تملكون منهن غير ذلك، ألا وإن لكم في نساءكم حقا، ألا وإن لنسائكم عليكم حقا، فحقكم عليهن أن لا يوطئن فرشكم من تكرهون ولا يأذنّ في بيوتكم من تكرهون، وحقهن عليكم أن تحسنوا إليهن في طعامهن وكسوتهن).
واتە: ئامۆژگاری وەرگرن لە باسی ئافرەتاندا، و خۆتان یەكتر ئامۆژگاری بكەن لە باسی ئافرەتاندا، چونكە ئافرەتان وەكو دیلن لە لای ئێوە، هیچ بەدەستی ئێوە نییە جگە لەوەی كە شەرع بۆی داناون، ئەوەش بزانن كە ئێوە هەندێك مافتان بەسەر ئافرەتەكانتانەوە هەیە، وە هەروەها ئافرەتانیشتان هەندێك مافیان بەسەر ئێوەی پیاوانەوە هەیە، جا مافی ئێوە بەسەر ئەوانەوە ئەوەیە: كە كەسانێك ـ كە ئێوە پێتان خۆش نییە ـ لە جێگەی تایبەتی ئێوە دانەنێن لە ماڵەكانتاندا، وە ئیزن و ڕێگەش نەدەن بەكەسانێك كە بێنە ماڵەكانتان لەوانەی كە ئێوە لێیان ڕازی نین، وە مافی ئەوانیش بەسەر ئێوەوە ئەوەیە كە چاكەكارو كردەوەچاك بن لە گەڵیاندا لە خواردن و پۆشاكیاندا .
وە لە پەرتوكەكانی سوننەتدا، و لە (مسند) ی پێشەوا (أحمد) دا هاتووە لە فەرموودەی (معاویە) ی كوڕی (حیدە) دا هاتووە كە پیاوێك ووتی: ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) مافی هەریەك لە هاوسەرەكانی ئێمە چییە بەسەرمانەوە؟ ئەویش فەرمووی: (أن تطعمها إذا أطعمت، وتكسوها إذا اكتسيت، ولا تضرب الوجه، ولا تقبح، ولا تهجر إلا في البيت ).
واتە: خواردنی بدات كە پێویستی پێ‌ بوو، وە ئەگەر پێویستی بە پۆشاك بوو بۆی بكات، و لە ڕووی نەدات، پێ‌ی نەڵێت خوا رووت ناشیرین بكات، و هەجركردنیشی ـ واتە: قسە نەكردن لە گەڵیدا ـ تەنها لە ماڵدا بێت .
پاشان چی ـ پەروەردگار بەرەكەتی خۆیت بەسەردا بڕێژێت ـ كە پێویستە هەموومان هاریكاری یەكتر بكەین لە سەر چاكە: پیاوان بە هەڵسوكەوتێكی ئیسلامیانە هەڵسوكەوت بكەن لەگەڵا هاوسەرانیان، و یارمەتیدەریشیان بن لە فێریوونی زانستی شەرعی، و بانگەشەكردن بۆ لای خوای پەروەردگار .
لە بەرامبەریشدا ئافرەتان بە هەڵسوكەوتێكی ئیسلامیانە هەڵسوكەوت بكەن لەگەڵا مێردەكانیان، و یارمەتیدەریشیان بن لە فێریوونی زانستی شەرعی، و بانگەشەكردن بۆ لای خوای پەروەردگار، وە لە چاك بەڕێوە بردنی ئەوەی كە لە ماڵەكانیاندایە .