خوشكی موسڵمانم:.
لەم چەند پەڕاوەدا كۆمەڵێك ڕێنمایی هەیە ئەگەر لە ژیاندا جێ‌ بەجێی بكەیت وە سور بیت لە دەست گرتن پێیانەوە وە پەشیمان بیت لەوەی كە لە دەستت چووە، ژیانت دەگۆڕێ‌ لە بەدبەختی بۆ بەختەوەری وە لە تەنگی بەرەو فراوانی‌و ئارامی وە هەست بە چێژێكی تری ژیان دەكەیت وە بە شێوەیەكی تر‌و تێڕوانینێكی تر ژیان دەبینیت، وە ئەوەی هانی دام بۆ نوسینی ئەم ڕێنماییانە تەنها ویستی خێرو بە هیوای پاداشت‌و مەبەستی چاكسازییە خوای گەورە سەركەوتووتان بكات بۆ ئەم گوڵزارانە.
قسە كردن
خوشكی موسڵمانم:
1- وریابە لە زۆر بڵێی‌و زۆر قسە كردن چونكە خوای گەورە دەفەرمێت: [لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ] [النساء: 114] .
واتە: خێرو چاكە نییە لە زۆر لە قسە‌و چپە چپەكانیان مەگەر كەسێك كە فەرمان بكات بە سەدەقەو چاكە یان چاكسازی نێوان خەڵكی.
بزانە ئەو قسانەی كە دەیكەیت هەمووی دەژمێردرێت‌و حسابە لەسەرت: [عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ] [ق: 17-18].
واتە: فریشتە لە لای ڕاست‌و چەپت دانیشتوون هیچ ووتەیەك لە دەمت دەرناچێت ئیلا فریشتەیەكی چاودێرو ئامادەت لە لایەو دەینوسێت.
با قسەكانت كورت بێت وبۆ ئەو مەبەستە بێت كە لە پێناویدا دەیكەیت.
2- قورئانی پیرۆز بخوێنەو سووربە لەسەر ئەوەی كە ڕۆژانە بەشێكت هەبێت بۆ خوێندن، وە هەوڵ بدە بەگوێرەی توانا لێی لەبەر بكەیت بۆ ئەوەی پاداشتت دەست بكەوێت لە ڕۆژی قیامەتدا، پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) فەرموویەتی: (يقال لصاحب القرآن: إقرأ وارق ورتل كما كنت ترتل في الدنيا، فإن منزلتك عند آخر آية تقرؤها) (صحيح سنن الترمذي: 2329)0
واتە: لەڕۆژی قیامەتدا بە خاوەنی قورئان دەووترێت قورئان بخوێنەو بەرز بەرەوە بۆ پلەكانی سەرەوەی بەهەشت وە بە تەرتیل بخوێنە هەروەكو چۆن لە دونیا دەتخوێند، چونكە شوێنی تۆ لە دوا ئایەتە كە دەیخوێنیت.
3- جوان نی¬یە هەرچیت بیست باسی بكەیت، چونكە ئەمە بوارێكە بۆ كەوتنە ناو درۆوە، پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) دەفەرمێت: (كفى بالمرء كذباً أن يحدث بكل ما سمع) (رواه مسلم، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 4482)0
واتە: بەسە بۆ مرۆڤـ كە بە درۆزن بژمێردرێت كە هەرچی بیست باسی بكات.
4- خۆت بپارێزە بە خۆ بەرز گرتن‌و شانازی كردن بەوەی كە نیتە بۆ خۆ بەرز كردن‌و خۆ هەڵكێشان لە پێش چاوی خەڵكی، خاتو عائیشە(خوای لێ‌ ڕازی بێت) فەرمووی: ئافرەتێك ووتوویەتی: ئەی پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) من لای خەڵكی دەڵێم: هاوسەرەكەم پێم دەدات بەڵام وانی¬یە ونامداتێ‌؟ پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) فەرمووی: (المتشبع بما لم يعط كلابس ثوبي زور) (متفق عليه، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 6675)0
واتە: تێری پێ‌ نەدراو وەك لەبەر كردنی پۆشاكی درۆیە.
5- بەڕاستی یادی خوای گەورە كاریگەرییەكی گەورەی هەیە لە ژیانی گیانی‌و دەروونی‌و لاشەیی وكۆمەڵایەتی موسڵماندا، سووربە لەسەری ئەی خوشكی موسڵمانم وە یادی خوای گەورە بكە لە هەموو كات‌و حاڵەتێكدا، چونكە خوای گەورە مەدحی بەندە دڵسۆزەكانی خۆی دەكات‌و دەفەرمێت: [الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ] [آل عمران: 191] .
واتە: ئەوانەی یادی خوای گەورە دەكەن بە پێوەو بە دانیشتنەوەو لەسەر لایەكانیان.
عبدالله كوڕی بسر (رەزای خوایان لیبیت) دەفەرمێت: پیاوێك ووتی: ئەی پێغەمبەری خودا (صلی الله علیە وسلم) شەریعەتی ئیسلام زۆرە لەسەرم شتێكم پێ‌ بڵێ‌ دەستی پێوە بگرم؟ پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) فەرمووی: (لا يزال لسانك رطباً من ذكر الله) (صحيح سنن الترمذي: 2687) 0
واتە: با بەردەوام زمانت پاراو وتەڕ بێت بە زیكری خوای گەورە.
6- ئەگەر ویستت قسە بكەیت ئاگاداربە لە خۆبەگەورە زانین‌و زمان لوسی‌و ڕۆچوون لە قسە كردن، چونكە ئەمە سیفەتێكی ڕق لێبوو نەویستراوە لای پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) كە دەفەرمێت: (وإن أبغضكم إلي وأبعدكم مني مجلساً يوم القيامة: الثرثارون والمتشدقون والمتفيهقون) (صحيح سنن الترمذي: 1648) 0
واتە: بەقینترین‌و ڕق لێبووترین كەستان لای من‌و دوورترینتان لە من لە ڕۆژی قیامەتدا ئەو كەسانەن كە زۆر بڵێ‌‌و ڕۆچون لە قسەدا.
7- پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) بكە بە پێشەوای خۆت لە هەموو شتێكدا لەكەم قسە كردن‌و درێژ بیركردنەوەو كەم پێكەنین‌و ڕۆنەچوون تێیدا لە (سەمماكەوە) فەرمووی: بە (جابر بن سمرە)م (رەزای خوای لیبیت) ووت: ئایا تۆ لەگەڵا پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) دانیشتووی؟ فەرمووی: (نعم، فكان طويل الصمت، قليل الضحك، وكان أصحابه (رەزای خوایان لیبیت) يذكرون الشعر وأشياء من أمورهم فيضحكون وربما تبسم) (المسند: 5/86، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 4822، صحيح سنن الترمذي: 2850، ومختصر الشمائل المحمدية)0 0
واتە: بەڵێ‌ زۆر بێدەنگ بوو، كەم پێدەكەنی، وە هاوەڵانی (رەزای خوایان لیبیت) باسی شیعرو كاروباری خۆیان دەكرد‌و پێدەكەنین، بەڵام لەوانەیە پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) خەندەی بكردایە.
وە قسە كردنت با بەچاكە بێت، ئەگەر نا بێ‌ دەنگی باشترە بۆت پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) دەفەرمێت: (من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيراً أو ليصمت) (البخاري: 8/60) 0
واتە: هەركەسێك باوەڕی هەیە بە خوای گەورەو ڕۆژی دوایی باچاك بڵێت یان بێ دەنگ بێت.
8- ووریابە قسە بەخەڵكی نەبڕیت یان وەڵامیان بدەیتەوە بە ڕەقی، یان بەكەمی بزانیت، وەبا باش گوێ‌ گرتن ئەدەبت بێت، وە با باش وەڵام دانەوەت دروشمی كەسایەتیت بێت.
9- ووریابە لە گاڵتە كردن بە قسەی خەڵكی‌و بەكەم زانینیان وەكو كەسێك كە سەر زمان بگرێت یان ووتەی باش بۆ دەرنەبڕێت، چونكە خوای گەورە دەفەرمێت: [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ]
[الحجرات: 11] .
واتە: ئەی ئەو كەسانەی باوەڕتان هێناوە با كەس لە ئێوە گاڵتە بە كەسێكی تر نەكات چونكە لەوانەیە گاڵتە پێكراو لای خوای گەورە باشتر بێت لە گاڵتە پێكەر، وەبا هیچ ئافرەتێكیش گاڵتە بە هیچ ئافرەتێكی تر نەكات، چونكە لەوانەیە ئافرەتی گاڵتە پێكراو لای خوای گەورە باشتر بێت لە ئافرەتی گاڵتە پێكەر.
وەپێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) دەفەرمێت: (المسلم أخو المسلم، لايظلمه ولا يخذله ولايحقره بحسب امريء من الشر أن يحقر أخاه المسلم) (رواه مسلم، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 7242)0
واتە: موسڵمان برای موسڵمانە نابێت گاڵتەی پێ بكات‌و سەرشۆڕی بكات‌و ڕقی لێ‌ بێت، چونكە بەسە بۆ مرۆڤـ كە بە خراپ بژمێردرێت كە ڕقی لە برایەكی موسڵمانی بێت.
10- ئەگەر گوێت لە قورئانی پیرۆز بوو ئەوە بێدەنگ بەو قسەكانت ببڕە ئەگەر هەر بابەتێك بوو، وەكو ئەدەبێك بەرامبەر فەرموودەی خواو ڕێز گرتن لێی‌و جێ‌ بەجێ‌ كردنی فەرمانەكەی كە دەفەرمێت: [وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآَنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ] [الأعراف: 204] .
واتە: ئەگەر قورئان خوێنرا ئەوا گوێی لێ‌ بگرن‌و بێ‌ دەنگ بن بەڵكو خوای گەورە ڕەحمتان پێ‌ بكات.
11- كۆشش بكە بۆ كێشانی قسەكانت لە دڵی خۆتدا‌و بزانە باشە یان نا پێش ئەوەی زمانت دەری پەڕێنێت، وە سووربە لەسەر ئەوەی قسەكانت چاك بێت‌و لە ڕٍێگای كاری چاك وباشدا بێت، دوور بێت لە خراپەو ئەوەی دەتگەیەنێت بە تووڕە بوونی خوای گەورە، چونكە قسە كردن لێپرسراوێتییەكی گەورەیە، چەندەها قسە هەیە كە خاوەنەكەی دەخاتە بەهەشتەوە، وە چەندەها قسە هەیە كە خاوەنەكەی فڕێ‌ دەداتە ناو قوڵایی ئاگری دۆزەخەوە.
پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) دەفەرمێت: (إن العبد ليتكلم بالكلمة من رضوان الله لا يلقي لها بالاً يرفعه الله بها درجات، وإن العبد ليتكلم بالكلمة من سخط الله لا يلقي لها بالاً يهوي بها في جهنم) (البخاري: 6487) 0
واتە: بەندەی وا هەیە قسەیەك دەكات لە ڕەزامەندی خوای گەورەداو بە خۆی نازانێت‌و گرنگی پێ نادات، بەڵام خوای گەورە چەندە پلە پێی بەرزی دەكاتەوە، وە بەندەی وا هەیە قسەیەك دەكات لە توڕە بوونی خوای گەورەدا و بەخۆی نازانێت‌و گرنگی پێ نادات بەهۆیەوە دەخرێتە ناو ئاگری دۆزەخەوە.
وە موعازی كوڕی جەبەل (رەزای خوای لیبیت) پرسیار دەكات لە پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) ئایا ئێمە لێمان دەگیرێت‌و لێمان دەپرسرێتەوە سەبارەت بەو قسانەی كە دەیكەین؟ پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) فەرمووی: (ثكلتك أمك يا معاذ، وهل يكب الناس في النار على وجوههم إلا حصائد السنتهم) (صحيح سنن الترمذي: 2110) 0
واتە: لەبار دایكت بچویتا ئەی موعاز، ئایا كاتێك كە مرۆڤـ لەسەر ڕوو دەخرێتە ناو ئاگری دۆزەخەوە هەر لەبەر زمانی نی¬یە.
12- زمانت بەكار بهێنە كە بەخششێكی گەورەیە لە لایەن خواوە بۆ فەرمان كردن بە چاكەو بەرهەڵستی كردن لە خراپەو بانگەواز كردن بۆ چاكە، خوای گەورە دەفەرمێت: [لَا خَيْرَ فِي كَثِيرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَيْنَ النَّاسِ] [النساء: 114]
واتە: خێرو چاكە لە زۆر قسەو چپە چپەكانیاندا نی¬یە مەگەر كەسێك فەرمان بكات بە خێر یاخود چاكە یاخود چاكسازی لە نێوان خەڵكیدا.
فێربوون
خوشكی موسڵمانم:
13- فێربوون كارێكی چاكەو ڕێگایەكی باشە، لە شیفائی كچی عبدالله وە(خوای لێ‌ ڕازی بێت) فەرمووی: پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) هاتە ژوورەوە بۆ لامان‌و منیش لای حەفصە بووم(خوای لێ‌ ڕازی بێت) پێی فەرمووم: (ألا تعلمين هذه-يعني حفصة-رقية النملة كما علمتيها الكتابة) (رواه أحمد: 6/372، وانظر: صحيح الجامع الصغير: 2650) 0
واتە: ئایا حەفصە فێری دوعای نەملە ناكەیت (برینێكە كێم وزوخاو دەكات لە لایەكانەوە دەردەچێت) هەروەكو چۆن فێری خوێندن ونوسینت كرد0
14- مەبەست لە فێر بوون مانای بەدەست هێنانی بڕوانامەو پلە بەرزی‌و بەدەست هێنانی فەرمانێك لە فەرمانگەو كارگە نییە، بەڵكو فێربوونی كاروباری دین‌و زانینی حوكمەكانێتی، وە جوان خوێندنەوەی قورئانی پیرۆزە، تا ئافرەت بتوانێت پەروەردگاری بپەرستێت لەسەر چاوڕۆشنی، هەروەكو مەبەستی فێربوون زانینی ڕێگاكانی پەروەردەی ڕاستە هەروەكو چۆن ڕەنگی دابۆوە لە ژیانی پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم)و ژیانی هاوەڵانی‌و پێشینە چاكەكانی ئەم ئوممەتە(رەزای خوایان لیبیت) تا ئافرەت بە بەختەوەری بژی.
15- دوور بكەوەرەوە لە بەكەم زانین‌و گاڵتە كردن بەو خوشكانەت كە فێر نەبوونە، وە لە خۆ بەرز كردنەوەو خۆبەگەورەزانین لەوانەی لەخوار خۆتن لە فێربوون‌و زانیاری.
وە با خۆ بەكەم زانین‌و باڵا نزم كردنەوەت زیاتر بەرزت بكەنەوە لە پلەكانی فێربوون، ئەگەر وانەبوویت ئەوا زانست‌و زانیارییەكەت دەبێتە بەڵا بەسەرتەوە، لە كەعبی كوڕی مالیكەوە (رەزای خوای لیبیت) دەفەرمێت: گویم لە پێغەمبەری خوا بوو (صلی الله علیە وسلم) دەیفەرموو: (من طلب العلم ليجاري به العلماء، أو ليماري به السفهاء ويصرف به وجوه الناس إليه أدخله النار) (صحيح سنن الترمذي: 2138) 0
واتە: هەر كەسێك زانستێك فێربێت بۆ ئەوەی شان بەشانی زانایان بێت، یاخود دەمەقاڵێ‌¬ی خەڵكانی گێل‌و گێژی پێ‌ بكات‌و ڕوووی خەڵكی پێ بگێڕێت بۆ لای خۆی ئەوا خوای گەورە دەیخاتە ناو ئاگری دۆزەخەوە.

گوێ‌ گرتن‌و بیستن
16- گوێت پاك ڕابگرە لە گوێ‌ گرتن لە مۆسیقا‌و گۆرانی‌و قسەی خراپ.
پۆشاك
17- تۆ موسڵمانی بێگومان دەبێت پۆشاكەكەت هەموو سیفات‌و مەرجی شەرعی تێدا بێت: فراوان بێت‌و شۆڕ بێت‌و ئەستوور بێت‌و سەرەنج ڕاكێش نەبێت‌و ڕەنگاو ڕەنگ نەبێت‌و لە پۆشاكی پیاو نەچێت‌و لە پۆشاكی ئافرەتی بێ باوەڕ نەچێت.
18- با سەردەست‌و ملیوانی جلەكانت زۆر فراوان نەبێت، چونكە ئافرەت لە كاتی ڕۆیشتن‌و هاتن‌و سواربوونی سەیارەو دابەزینی لەوانەیە شوێنێكی دەربكەوێت.
كۆبونەوەو دانیشتنەكان
19- ئاگاداربە -خوا بت پارێزێت- لە ئامادەبوونی دانیشتنی خراپ‌و تێكەڵا بوون بە خەڵكی خراپ، وە خێراو پەلە بكە -خوا چاودێرت بكات- بۆ دانیشتنی باش.
20- ئەگەر دانیشتیت لەناو كۆمەڵە خوشكێكتدا یاخود بەتەنها بوویت با یادكردنی خوای گەورە بەردەوام لەسەر زمانت بێت، تا بە خێر بۆتان بگەڕێتەوە وپاداشتتان دەست بكەوێت، پێغەمبەری خوا (صلی الله علیە وسلم) دەفەرمێت: (من قعد مقعداً لم يذكر الله تعالى فيه كانت عليه من الله تِرة، ومن اضطجع مضجعاً لايذكر الله فيه كانت عليه من الله تِرة) (سلسلة الأحاديث الصحيحة: 78)0
واتە: هەركەسێك لە شوێنێكدا دابنیشێت ویادی خوای گەورە نەكات، ئیللا لەلایەن خوای گەورەوە توشی كەمی دەبێت، وە هەركەسێك لە شوێنێكدا ڕابكشێت ویادی خوای گەورە نەكات، ئیللا لەلایەن خوای گەورەوە توشی كەمی دەبێت 0
وەئەگەر ویستت هەڵسیت لە شوێنێكا لە یادت نەچێت بڵێیت: (سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لا إله إلا أنت أستغفرك أتوب إليك) (صحيح سنن الترمذي: 2730)0
تا خوای گەورە لە هەر تاوانێكت خۆش بێت كە لەو شوێنەدا كردبێتت0
21- خوشكی موسڵمانم دانیشتنەكانت پاك ڕابگرە لە غەیبەت ودووزمانی، وەكو جێبەجێ‌ كردنێك بۆ فەرمانی خوای گەورەو ترسان لە سزاكەی، چونكە ئەمانە سیفاتی خراپ وڕق لێ‌ بوون، خوای گەورە دەفەرمێت: [وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ] [الحجرات: 12] 0
واتە: باكەس لە ئێوە غەیبەتی یەكتری نەكات، ئایا یەكێك لە ئێوە پێی خۆشە گۆشتی براكەی بە مردوویی بخوات؟! بێگومان پێتان ناخۆشە0
22- ئەگەر لە یەكێك لە ئامادە بووانەوە هەڵە یاخود شتێكی خراپ دەركەوت ئەوا ئەركی سەرشانی تۆیە كە لە پاش دەرچونی ئامۆژگاری بكەیت بە ووتەیەكی ناسك وشێوازێكی جوان0
سبحانك اللهم وبحمدك أشهد أن لا إله إلا أنت أستغفرك أتوب إليك