الحمد لله رب العالمين،والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وأصحابه وأتباعه الى يوم الدين .
سەلامی خوای گەورە لەهەموو خوشك‌و برایەكی بەڕێز بێت ئەم باسە هەندێك ئادابی گرتۆتە خۆ، بۆ قوتابیانی زاستی شەرعی، چ بەرامبەر خۆیان، یان بەرامبەر مامۆستاكانیان، كە پێویستە ڕەچاو بكرێت.
یــەكــەم: مەبەست ڕەزامەندی (اللە) بێت.
برای خۆم: بادەرچوونت بۆ بەدەست هێنانی زانستی شەرعی لەبەر ڕەزامەندی پەروەردگار بێت، وریابە ڕیاو ناوبانگ تێكەڵی نەبێت، جا ئەو كاتە خوای گەورە مەبەستی خێری بۆ ویستی شارەزات دەكات، وەك خوای گەورە دەفەرمووێت: ((وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِينَ))[ العنكبوت: ٦٩]واتە: ئەوانەی لە پێناوی ئێمەدا كۆشش وجیهاد دەكەن، ئێمەش ڕێنماییان دەكەین بۆ ڕێگاكانی گەیشتن بەئێمە، بەڵام گومانی تێدا نییە خاوێن كردنەوەی ناخ هەوڵی دەوێت، وەكو ئیمامی سوفیانی الپوری (ڕەحمەتی خوای لێ بێت) دەفەرمووێت:
(ماعالجت شیئاً أشد علی من نیتی) .
واتە: چارەسەری هیچ شتێكم نەكردووە بەئەندازەی خاوین كردنەوەی نیەتم لەسەرم گران بووبێت، بەڵام تۆ خۆت ماندوو بكە خوای گەورە سودمەندت دەكات، وەكو إبراهیم النخعی (ڕەحمەتی لێبێت) دەفەرمووێت:(مَن طلب شيئاً من العلم يبتغى به الله عز وجل، آتاه الله عزوجل مايكفيه)( (كتاب العلم للنسائى: 27).
واتە: هەر كەسێك هەوڵدا بۆ بەدەست هێنانی بەشێك لە عیلم‌و زانیاری، تێیدا مەبەستی خوای گەورە بێت، ئەوا خوای پەروەردگار لەزانستی شەرعی ئەوەندەی پێ‌ دەبەخشێت كەبەسی بێت. بەڵام كە ڕیای تێكەوت ئەو ماندو بوونە بەرەو دۆزەخی دەبات، پەنا بەخوا، وەكو پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دەفەرمووێت:
(مَن تعلم علماً مما يُبتغى به وجه الله، لا يُعلمه إلا ليصيب عرضا من الدنيا، لم يجد عرف الجنةِ يوم القيامةِ)((المستدك على الصحيحين1/113، سنن ابن ماجة: 252، سنن أبي داود: 3664، وصححه الشيخ الألباني في: صحيح الجامع الصغير: 6159). ).
واتە: هەر كەسێك فێری زانست‌و زانیاریەكی شەرعی بێت، لەوە كە دەبێت مەبەست تێیدا خوای گەورە بێت، بەڵام فێر نەبێت تەنها بۆ ئەوە نەبێت بەشێك لەدونیا بەدەست بهێنێت، ئەوا ئەو كەسە بۆنی بەهەشت ناكات لە دواڕۆژدا -پەنابە خوای گەورە-.
دووەم: بەردەوام بە لەئامادە بوونی وانەكاندا:
چونكە بەردەوام بوون لەئامادە بوون هۆكاری فێربوون‌و وەرگرتنی زانیاری نوێیە، بۆیە هەر قوتابی عیلمێك هەمم‌و غەمی فێربوون بوو، خوای گەورە إن شا‌و الله فێری دەكات، وەنیەتیشی خاوێن دەكات، مادام لەترسی خودایە، وەهەر كات سوودمەند بوو بە بەشێك لەعیلم، ئەوا بەشێك لەجەهل‌و نەزانین دەڕوات، یەكێك لەزانایانی سەلەف دەفەرمووێت:
(إن أحداً لا یُولد عالماً والعلم بالتعلم) .
واتە: هیچ كەسێك بەزانایی لەدایك نابێت، بۆیە زانست‌و زانیاری بە هەوڵدان‌و فێر بوونە، كەئەمەش هاومانای فەرمودەیەكی پێغەمبەرمانە (صلی الله علیه وسلم)لا كە دەفەرمووێت:
(إنما العلم بالتعلم)((سلسلة الأحاديث الصحيحة: 342). ) .
كەوا بوو بە دەست هێنانی زانستی شەرعی بە میراتی نییە، بەڵكو هەوڵ‌و كۆششە، وەكو ئیمامی أحمد (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمووێت:
(إنما العلم مواهب يؤتيه الله مَن أحب مِن خَلقهِ، وليس ينالُ أحد بالحسب)( (معالم فى طريق طلب العلم: 68).) .
واتە: لەڕاستیدا عیلم بەهرەیەكە خوای گەورە دەیدات بەهەر كەس لەبندەكانی كە خۆشی بوێت، بۆیە هیچ كەسێك بەهۆی حەسەب‌و ڕەسەنەوە پێی ناگات.
إژالم تزرع وابصرت حاصدا
ندمت علی التفریگ فی زمن البژر
هەیە لە گەنجانی قوتابی عیلم دەڵێت: بەردەوامم لەئامادە بوون، بەڵام كەدەردەچم لە لای هەموویان بەشێكم بیر دەچێتەوە!
برای خۆم: نائومێد مەبەو ئامادەبە، بەڵام بگەڕێ‌ بەدوای خەلەلداو بزانە هۆكاری لەبیر چونەوەت چیە، ئیمامی شافیعی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمێت:
(شكوت الی وكیع سو‌و حفظي
فأرشدنی الی ترك المعاصي
وأخبرنی بأن العلم نورُ
ونور الله لایُهدی لعاصي)((ديوان الإمام الشافعي: 41).
واتە: سكاڵام برد بۆلای وەكیع بەهۆی خراپی لەبەر كردنم، ڕێنیشاندەری كردم بە وازهێنان لەسەر پێچی، وەهەواڵیشی پێدام كەعیلم‌و زانیاری نورە، وە نوری خواش بۆ سەرپێچیكار هەرگیز نابێت بە هیدایەت.
سێ‌ یەم: لە سەرەتاوە ئامادە بە
واتە: دوا مەكەوەو ئیهمالی مەكە، بەڵكو پیرۆزی دەرسەكەت بدە بەسەر كارەكانی تردا بەڵكو ئەمە بە گرنگ ببینە ئەوانی تر لەدوای ئەمە، نەوەك وەكو ئەوانەی كە مەحروم‌و بێ‌ بەشن لەعیلم، عیلم وەكو شتێكی جز‌و ی ببینی پەنا بەخوا، بۆیە ئەگەر لە هەموو مەوعیدێكی وانەكەتدا ئامادە بوویت ئەوا زیاتر سودمەند دەبێت، پرسیار كرا لە ئیمامی الشعبی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت):
(من أين لك هذا العلم كله؟ قال: بنفى الاعتماد، والسير في البلاد، وصبر كصبر الحمار، وبكور كبكور الغراب)( (معالم فى طريق طلب العلم: 71، الرحلة فى طلب الحديث: 169).).
واتە: ئەم هەموو زانستەت لەكوێ‌ بوو؟ فەرمووی: بەوەی هیچ متمانەیەكم نەهێشت تەنها متمانە بەـاللە ـنەبێت، وەگەڕان بەشارەكاندا، وەئارام گرتن لەسەر هەر ناڕەحەتیەك كەدروست دەبوو، وەزوو ئامادە بوون، یان زوو دەرچون، وەكو زوو دەرچونی قەلەڕەش.
سەمعانی دەیگێڕێتەوە لە الفرعانی كە فەرمووی: (ئێمە گوێمان لە فەرموودە دەگرت لای (عبدالصمد بن الفضل) لە كاتێكدا دەرگاكەمان داخرابوو، یەكێك لە دەرگاكەی دا زۆر بەتوندی، عبدالصمد بە یەكێكمانی ووت، هەستە تەماشای بكە: ئەگەر ئەم لەوانە بوو كە ئەهلی ڕەئین، دەرگاكەی لێ‌ بكەوە، بەڵام ئەگەر ئەهلی حدیپ بوو دەرگای لێمەكەوە، هەندێكیان وتیان ئایا ئەهلی حدیپ لە پێشتر نین كە دەرگایان بۆ بكرێتەوە؟ فەرمووی: نەخێر، ئەهلی ڕەئی لەپێشترن، لەبەر ئەوەی ئەمە كاری هاوەڵانی حدیپە، ئەی بۆ زوو ئامادە نەبوون، ئەمە كاری هاوەڵانی ڕەئی نییە، بۆیە عوزریان بۆ دادەنرێت)
جا برای فێرخوازم: ئەگەر زوو لەخزمەتی دەرسدا بیت بزانە چ خێرێكت بە دەست دەگات، بە صەڵەواتی مەلائیكەت بۆت، بەدابەزینی ڕەحمەت بۆت.
العراقی باسی دەكات لە (المرجحات) لەهۆكارەكانی ترجیع كردن لەلای زانایانی فەرموودەناس (ئەگەر كەسێكی نزیك لە شێخ لەگەڵ كەسێك كە دوور بێت‌و بە كەمی لەلای شێخ بێت، جیاوازییان لەنێواندا دروست بووە، ئەوا ڕیوایەتی نزیكەكە پێش دەخرێت بەسەر دورەكەدا، لەبەر ئەوەی كابرای نزیك زیاترو نزیكترو بێ دەنگ بووەو گوێی لە شێخەكەی‌و ئەو فەرموودەیەش بووە كە گێڕاوێتێوە.
چوارەم: هەروانەیەكت لەدەست چوو، بەگوێ‌ گرتنەوە پێی بگە.
سارد مەبەوە لەو وانەیەی لەدەستت چووە، ئەگەر چی ئیش‌و ئاڵۆزی هەندێ‌ جار ڕوو لەمرۆڤـ دەكات، بەڵام ئەگەر چالاك بیت لەدەرسەكانتدا دەتوانیت بەوان بگەیت، بەسود وەرگرتن لەو تەسجیل كراوە، یان لە هاوڕێكانت چونكە زۆربەی وانەكان زنجیرە باسن، مەیەڵە ببچڕێت، ئەگەر وابوویت ئەوا دەیسەلمێنی إن شا‌و الله كە قوتابی عیلمیت، وە بەم كارە دەربازت دەبێت لەسیفەتێكی دووڕوەكان، چونكە ئەوان نەك ئەم جۆرە هەوڵە نادەن، بەڵكو ئامادەش بن هەوڵی وەرگرتنی نادەن، وەكو خوای گەورە دەفەرمووێت:(( وَالَّذِينَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآَتَاهُمْ تَقْوَاهُمْ ))[ محمد]
واتە: ئەی محمد(صلی الله علیه وسلم) هەندێك لەو دووڕوانە گوێت بۆ دەگرن، هەتا كاتێ‌ لەلای تۆ هەڵدەستن، دەپرسن لەوانەی زانیاریان پێدراوە (هاوەڵان) ئەرێ‌ ئێستا ئەم پیاوە چی وت؟ ئا ئەوانە خودا مۆری تاوانباری ناوە بەسەر دڵیاندا، وەشوێنی هەواو ئارەزووی خۆیان كەوتوون .
حاڵی نە ئەبوون، یان لەبەر جەهلیان، یان لەبەر گاڵتە جاڕیان، خوای گەورە بمانپارێزێ‌ لە خۆیان‌و فكرو سیفەتیان.
پێنجەم: كاتێك لەدەرسدا بویت بێدەنگ بەو خۆت سەرقاڵ مەكە.
بەداخەوە بەدی دەكرێت لەكاتێكدا مامۆستا خەریكی وانە ووتنەوەی وانەكەیە، هەندێك لە قوتابیەكان خۆیان سەرقاڵ دەكەن، یان بەمۆبایلەوە، یان هەر شتێكی تر، كەئەمە پێچەوانەی ئەدەبی سەلەفە بەرامبەر عیلم .
ئیمامی الژهبی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەیگێڕێتەوە لە (احمد بن سنانەوە) كە فەرمووی: كان عبدالرحمن بن مهدى لا يُتحدث فى مجلسه، ولا يُبرى قلم، ولا يتبسم أحد، ولا يقوم أحد، كأنما على رؤوسهم الطير، أو كأنهم فى الصلاة (فإذا رأى أحداً منهم تبسم او تحدث لبس نعله وخرج)( (تذكر الحفاظ: 1/33، سير أعلام النبلاء) .
واتە: عبدالرحمن ی كوڕی مهدی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) لەمەجلیسیدا لەكاتی وانە وتنەوەیدا قسە نەدەكرا، وە كەس خەریكی چاك كردنی قەڵەم نەدەبوو، وە كەس پێنەدەكەنی، وەكەس هەڵناسا، كش ومات بوون هەروەكو ئەوەی باڵندە لەسەر سەریان بێت، یان وەكو لە نوێژدا بن وابووە، وەئەگەر یەكێكی ببینیایە پێدەكەنی، یان بزە پێكەنین، یان قسە دەكات، نەعلەكانی لەپێدەكردو دەڕۆی واتە توڕە دەبوو. بیستت برای خۆم مەجلیسی عیلم چ ئەدەبێكی دەوێ‌؟ لەبەر ئەوەی مەجلیسێكە ئارامی‌و سەكینەت چوار دەورەی گرتووە، بۆیە سەرقاڵ بوون قوتابی بێ‌ ئاگا دەكات لەزانستەكەو پێچەوانەی هەیبەتی عیلمە، كە ئەم ئەدەبەش ئەدەبی هاوەڵان بوو (خوایان لێ ڕازی بێت).


شەشەم: ئامادەی موحازەرە گشتی یەكان بە.
ڕاستە سەر قاڵبوون بەهۆی كاركردن وبژێوی ژیان لەزۆر شتی كردوون، بەڵام بەپێی توانا، چونكە لەزەتی عیلم ئازار لادەبات، بإژن الله، بەتایبەتی ئەوانەی ناخوێنن بەهۆی نەخوێنەواریان، دەتوانن سوود لەموحازەرەكان وەربگرن، بەتایبەتی ئەو مامۆستایانەی متمانە بەعیلمیان دەكرێت، وە بزانە مادام لەبەر زاتی – الله – ئامادە دەبیت، خوای گەورەش بەرەكەت دەخاتە كاتتەوە، بۆیە سوودمەندی دین‌و دونیاو دواڕۆژ دەبیت إن شا‌و الله، چونكە كە تەمەنت ڕۆی ئەو كاتە وەرگرتنت لاواز دەبێت، وە پەشیمانی سوودی نابێ، شێخ جبرین (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) باسی دەكات: (أن ثلة من طلبة العلم عندما كانوا في زمن الطلب كانوا يتأسفون ويندمون على مشايخ أدركوهم لكونهم لم يحضروا حلتهم)((معالم في طريق طلب العلم: 76).).
واتە: زۆرێك لەقوتابیانی عیلم هەبوون ئەسەفیان پەشیمان بوون، لەكاتی خوێندنیاندا گەیشتبوون بەزۆرێك لەشەیخەكان، چونكە ئامادەی حەلقەی دەرزو موحازەرەیان نەبوون.
كەوابوو برای خۆشەویستم هەركات زانیت لەهەر مزگەوتێك وتار یان موحازەرە هەیە بڕۆ بەمەرجێك ئەو كەسە متمانەی پێ بكرێت بەخۆی‌و علمەكەی، واتە ئەهلی سوننە بێت، نەك حیزبی‌و بیدعەچی.
ئەگەر زانیاریشت هەبوو لەوەی مامۆستا دەیڵێ هەر ئامادەبە، چونكە بەهەڵسوكەوتی مامۆستاو خوڕەوشتی سوودمەند دەبی.
حەوتەم: هەرگیز نائومێد مەبە.
برای خۆم: لەبیرچوون، یان شت درەنگ وەرگرتن سروشتی بەشێكە لەخەڵك تۆ یەكەم كەس یان تەنها كەسێك نیت كەوا بیت، بۆیە نائومێد مەبە، هەوڵ بدە بەدەوركردنەوەی‌و دوووبارە كردنەوەی، چ كاتێك هەیە پیرۆزتر بێت لەو كاتەی تۆ بەسەری دەبەیت بۆ تێگەیشتن لە زانستێك؟!
ئیمامی ئەحمەد (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) لەگەڵ بەرزی‌و پلەوپایە‌و گەورەیی فەزڵی دەفەرمووێت:
(مكثت في كتاب الحيض تسع سنين حتى فهمته)( ( طبقات الحنابلة: 1/ 268) .) .واتە: نۆ (9) ساڵم پێ چوو لەكتابی حەیز هەتا تێگەیشتم.
ئیمامی الشنقیطی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) باسی خۆی دەكات لەپێشەكی تەفسیرەكەیدا (أچوا‌و البیان) كە شەیخەكەی مەسئەلەیەكی بۆ شەرح كرد بوو، بەڵام لەلای ڕوون نەبوو، دەفەرمووێت: ئەو مەسئەلەیەم لا ڕوون نەبوو، گەڕامەوە بۆ ماڵ‌و كەوتمە پشكنین‌و لێكۆڵینەوە، خزمەتكارەكەش وەستابوو لەدیار سەرم بەگڵۆپێكەوە، بەردەوام لەگەڕاندا بووم‌و چای سەوزم دەخوارد تا خۆر كەوت، دەفەرمووێ: إشكالەكەم نەما، تا بەهۆی ئەو گەڕانەوە بێ پێویست بووم لەوانەی ڕۆژی دووەم، لەبەرامبەر ئەو عیلمەی كەدەستم كەوت، بەهۆی گەڕان لەتێگەیشتن لەیەك بابەتدا زانیاری یەك ڕۆژی بەدەست هێنا.
بۆیە هەرگیز نائومێد مەبە، ئیلا پەروەردگار بەشت دەدات، داوای یارمەتی لەخوای گەورە بكە، هەبووە لەزانایان دەیان بەڵكو سەدان درهەم ودیناریان دەدا لەپێناو گەیشتن بەبابێك لەبابەكانی عیلم، بۆیە كاتێك تێنەگەیشتی هیچ عەیب نییە بگەڕێوە بۆ لای مامۆستاكەت چەند جار، وەئەو قوتابیانەی پێكەوەن، شەرم مەكەو پێت عەیب نەبێت باتەمەنی لەخوار تەمەنی تۆوە بێت، كەبەداخەوە ئەو شەرم كردنە بەشێك لەقوتابی عیلمی بێ‌بەش كردووە لە بەشێك زانیاری، بۆیە ئەو كیبرو فیزە لابە، وە ئەو شەرمە دروست كراوە لابە كە نەك خێری تیا نییە بەڵكو زیانی لێداوی، ئیمامی موجاهید (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمووێ:
(لا یتعلم العلم مُستحی ولا مستكبر)( (رواه البخاري: كتاب العلم، فتح الباري: 1/ 301). ).
واتە: ئینسانی شەرمن‌و خۆبەزل زان هەرگیز فێری زانیاری نابێت.
بەڕاستی ئەوە لەشەیتانەوەیە كە لەخۆبایی بوون‌و عوجب دەكاتە كاڵای باڵای .
شعبە (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمووێت: (من دەچووم بۆ لای قتادە (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) پرسیاری دوو فەرموودەم دەكرد، پێی دەوتم، پاشان دەیوت: زیاترت پێ بڵێم؟ دەمووت، نەخێر، تا لەبەری دەكەم بەتەواوی، بۆیە ئیمامی الزهری (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمووێ:
( من طلب العلم جملة واحدة فاته جملة، وإنما يدرك العلم حديث وحديثان)((من هدي السلف في طلب العلم:60- 61). ) .
واتە: هەر كەسێك داوای عیلمی كرد، یان گەڕا بەدوایدا بەیەك جار ویستی بەدەستی بهێنێ، ئەوا زۆرێكی لەدەست دەچێ، بەڵكو بە عیلم دەگات بە وەرگرتنی یەك فەرموودە یان دوان.
هەشتەم: لەكاتی دەرس‌و وانەدا قسە بە مامۆستاكەت مەبڕە.
ئەمەش خۆی لەخۆیدا ئەدەبە لەحەلەقاتی عیلمدا، بۆیە لەكاتی وانەدا پرسیار زۆر كردن، یان هەر هەڵوێستێكی تر كەمی ئەدەبە بەرامبەر مامۆستا، یان بەرپەرچ دانەوەی لە بابەتێكدا، ئەگەر گرفتێكی وا دروست بوو، لەپاش تەواو بوون بەڕێزەوە بەمامۆستا بڵێ.
پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) دەفەرمووێت:
(لیس منا من لم یجل كبیرنا، ویرحم صغیرنا، ویعرف لعالمنا حقه)( (سنن ابن ماجة: 1919، بلفظ آخر، وصححه الشيخ الألباني في: صحيح الجامع الصغير: 5443).).
واتە: لەسوننەتی من لایداوە كەسێك ڕێز لەگەورەمان نەرگرێ‌ ( ئەوانەی چونەتە ناو ساڵەوە) وەبە بەزەیی نەبێت‌و ڕەحم بەبچووكمان نەكات، وەمافی زاناكانمان نەزانێت.
واتە: ڕێزی لێ نەگرێت قەدری لا بەرز نەبێت، لەكاتێكدا قەدری لای پەروەردگار زۆر بەرزە، بۆیە سەلەفی ئێمە یەك لەئامۆژگاریەكانیان ئەوەبوو بۆ قوتابی عیلم كە ڕێز لەمامۆستاكانیان بگرن ولەكاتی شەرح كردنی بابەتێكدا ووتەیان پێ نەبڕن، ئیمامی بوخاری (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت)، لە(كتاب العلم)دا بابێكی داناوە لەژێر ناوی (باب من سئل علماً وهو مشتغل في حديثه فأتم الحديث ثم أجاب السائل)
واتە: كەسێك پرسیاری زانستێكی شەرعی لێكرا، لەكاتێكدا سەرقاڵی وتەكەی بوو، ئەوە وتەكەی، یان وتارەكەی تەواو دەكات، پاشان وەڵام دەداتەوە.
پاشان فەرموودەیەكی هێناوە لە أبی هورەیرەوە (رضي الله عنه) دەفەرمووێت:
(بَيْنَمَا النَّبِيُّ (صلی الله علیه وسلم) فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ جَاءَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ: مَتَى السَّاعَةُ؟ فَمَضَى رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه وسلم) يُحَدِّثُ، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: سَمِعَ مَا قَالَ فَكَرِهَ مَا قَالَ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: بَلْ لَمْ يَسْمَعْ، حَتَّى إِذَا قَضَى حَدِيثَهُ قَالَ: أَيْنَ أُرَاهُ السَّائِلُ عَنْ السَّاعَةِ؟ قَالَ: هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ، قَالَ: فَإِذَا ضُيِّعَتْ الْأَمَانَةُ فَانْتَظِرْ السَّاعَةَ، قَالَ: كَيْفَ إِضَاعَتُهَا؟ قَالَ: إِذَا وُسِّدَ الْأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرْ السَّاعَةَ)((رواه البخاري: 59- 6497، السنن الكبري للبيهقي: 10/ 118، جامع الأصول في أحاديث الرسول(صلی الله علیه وسلم)، شرح السنة للبغوي: 7/ 343 / 1- 221، مسند الإمام أحمد: 17- 416). ) .
واتە: لەكاتێكدا پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) لەمەجلیسێكدا شتی بۆ باس دەفەرموون، كابرایەكی دەشتەكی هات‌و وتی: قیامەت كەی دێت؟ پێغەمبەری خواش (صلی الله علیه وسلم) بەردەوام بوو، هەندێك ووتیان بیستی چی ووت بەڵام پێی ناخۆش بوو، هەندێكی تر ووتیان: بەڵكو نەیبیست، تاكاتێك تەواو بوو فەرمووی: كوا ئەوەی پرسیاری لەقیامەت كرد؟ كابرا ووتی بەڵێ منم، فەرمووی: كاتێك سپاردە (ئەمانەت) پارێزگاری لێ نەكراو فەوتێنرا، چاوەڕوانی هاتنی قیامەت بە، كابرا ووتی: فەوتانی چۆنە؟ پێغەمبەری خواش (صلی الله علیه وسلم) فەرمووی: ئەگەر كار سپێردرا بە كەسی ناشیاو ئەوا چاوەڕوانی قیامەت بە.
جا ئەم فەرموودەیە ئەوەی تێدایە بەدی دەكرێ‌ كە گوێ‌ بیستی بووە بەڵام وەڵامی نەدایەوە، وەكو ئەوەی فێری ئەدەبی بكات.
*عطاء بن أبی رباح (رحمه الله) دەفەرمووێ:(وإني لأسمع الشاب ليتحدث بالحديث فأسمع له كأني لم أسمع به، ولقد سمعته قبل أن يولد).
واتە: گوێم لەگەنج دەبوو فەرموودەیەكی باس دەكرد، وا گوێم لێ دەگرت هەروەكو ئەوەی كە نەمبیستووە، لەكاتێكدا ئەو فەرموودەیەشم بیستبوو پێش ئەوەی ئەو گەنجە لەدایك بووبێ.
*قال ميمون بن مهوان (رحمه الله):
(لا تمار من هو أعلم منك، فإن فعلت خزن عنك علماً، ولم تضره شيئاً)( (المبتكرات في الخطب والمحاضرات: 131).)

واتە: هەرگیز موناقەشەو دەمە دەم لەگەڵ كەسێكدا مەكە كە لە تۆ شارەزاترە، ئەگەر وات كرد (واتە: ئەدەبت نواندو هیچت نەوت) ئەوا بەشێك لەعیلمەكەی دەدا بەتۆ، یان بەشێك لە عیلمەكەی لای تۆ كۆدەبێتەوە لەكاتێكدا هیچ زیانیشی لێنادەیت.
نۆیەم: لەپرسیار كردندا ئەدەب پێویستە.
بیستراوە قوتابی هەیە پرسیار دەكات وەڵامیش دەزانێ، یان بۆ تاقیكردنەوەی مامۆستا بۆ ئەوەی بەرپەرچی بداتەوە، یان بۆ دەربڕینی ئەوەی ئەیزانێ، ئەوە هەم (ریایە)و هەم كەم ئەدەبییە، هەیشە مەبەستی خێرە بەڵام نازانێ لەشێوازی پرسیار، ئیمامی الژهبی لە (السیر) دا باسی كردووە كە ئیمامی مالیك (ڕەحمەتی خوای لێ بێ) لەحەلقەی عیلمدا بوو، وانەی دەوتەوە، پاشان پرسیاری لێكرا لەبابەتێكدا، وەڵامی دایەوە بەوتەی زەیدی كوڕی ثابت (رضي الله عنه) (اسماعیل ابن بنت السدی) ووتی: بەڵام علی وابن مسعود (خوایان لێ ڕازی بێت) وا ناڵێن لەمەدا.... پاشان دەڵێت: ئیمامی مالیك فەرمووی: لەكوێوە هاتووی؟ وتم لەكوفەوە، فەرمووی: (فأین خلفت اڵادب؟) ئەدەبت لەكوێ بەجێ هێشت؟ ئەڵێت: وتم لەڕاستیدا یادم خستیتەوە بۆ ئەوەی سوودمەندبم، فەرمووی: علی وعبدالله (خوایان لێ ڕازی بێت) نكۆڵی لە فەزڵیان ناكرێ‌، وە ئەهلی ئێوەش لەسەر قەولی زەیدی كوڕی ثابت (رضي الله عنه) ، ئەگەر تۆ لەناو كەسانێكدا بیت ودەست پێشخەریت كرد لەوەدا كە نایزانن ونایناسن، ئەوانیش بەشتێك دەست پێدەكەن تۆ پێت ناخۆش بێ.
كە وابوو شێوازی پرسیار یان موناقەشە ئەدەبی خۆی هەیە، بۆیە برای خۆشەویستی فێرخواز، خۆت بپارێزە لەو جۆرە كەسانە، یان مەپرسە لەشتێكدا كە پەیوەندی بەتۆوە نییە، یان وەڵام مەدەرەوە كە پرسیار لەتۆ نییە، یان كەوەڵامت لا نییە، دووبارە ئیمامی الژهبی (ڕەحمەتی خوای لێ بێ) لە (السیر) دا هێناوێتی كە (شبطون) كەیەكێك بوو لەزانایانی (الاندلس) ئیمامی الذهبی لەو مەجلیسە دابوو، كاغەزێكی بۆ هات لەلای یەك لە كاربەدەستەكانەوە پرسیاری تێدا نوسیبوو دەربارەی تەرازووی قیامەت (أهما من ذهب أو من فضە؟) ئایا تای تەرازووی قیامەت لە ئاڵتونە ئەو دوانە یان لەزیو؟ ئەمیش كاغەزەكەی ئەم دیو دیو كردو تێیدا نوسی قال (صلی الله علیه وسلم):
(من حسن اسلام المر‌و تركه ما لا یعنیە)( (سنن ابن ماجة: 3976، سنن الترمذي: 2317- 2318)، وصححه الشيخ الألباني في: مشكاة المصابيح: 4839).).
واتە: لەتەواوی جوانی ئیسلامەتی ئینسان وازهێنانێتی لەوەی پەیوەندی پێوە نییە، چ بەوتە بێت یان كردەوە.
دەیەم: لەڕەوشت‌و ئەدەبی مامۆستاكەت سوود وەربگرە.
برای شیرینم، ئەی قوتابی عیلم، چەندە پێویستە عیلم لەمامۆستاكەت فێر بیت ئەوەندەش پێویستە فێری ئەدەب‌و ڕەوشتی جوان بیت لەمامۆستاكەت.
ئیمامی الصنعانی وجگە لەویش دەگێڕنەوە (مەجلیسی ئیمامی أحمد (رحمە الله) (5000) كەس ئامادە دەبوون، (فكان خمسمأته یكتبون، والباقی یستمدون من سمته وخلقه وأدبه)
واتە: بەڵام (500) كەس دەینوسی، ئەوانی تر بەهرەمەند دەبوون لەجوانی‌و بەهێزی وتەكانی، وەلەڕەوشت بەرزی‌و جوانی ئەدەبی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت).
وە أبو بكر المگوعی دەفەرمووێت: (ئامادەی مەجلیسی أبی عبدالله بووم (ئیمامی ئەحمەد) (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دوانزە ساڵ، مسندی بەمنداڵەكانی دەخوێندەوە، وەمن هیچم نەدەنوسی، بەڵكو تەنها تەماشای ئەدەب‌و بەرزی ڕەوشتیم دەكرد)
گەنجی وا هەیە كە سەردانی دەكەیت، یان دەدوێیت لەگەڵیدا هەست بەبەرزی هیمەت‌و جوانی ڕەوشت دەكەیت، كەوابوو لەسەردانی مامۆستایان دامەبڕێ، با مامۆستاشت نەبن، إبراهیم النخعی (ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت) دەفەرمووێ:
(كنا نأتی مسروقا فتعلم من هدیه ودله).
واتە: دەچووین بۆلای مەسروق، فێری ڕێنماییەكانی دەبووین، وابن وهب دەفەرمووێ:
(ما تعلمت من أدب مالك أفچل من علمه). واتە: ئەو ئەدەبەی لەئیمامی مالیك فێری بووم، چاكتر بوو لە عیلمەكەی.
لەكۆتاییدا
أ- خۆت بپارێزە لەخیلافاتی نێوان زانایان، چونكە وریایت كەم دەكاتەوە.
ب- كاتی خۆت مەكوژە بەخوێندنی كتابی قورس، چونكە كاتت دەبات وتێش ناگەیت.
ت- هەرگیز كتاب مەگۆڕە تا تەواوی نەكەیت، چونكە بێبەش دەبیت لەگەوهەری عیلم.
پ- لەگرنگەوە دەست پێبكە، با یەكەم وانەت پاش كتابەكەی – الله – عەقیدە بێت.
ج- بیرت نەچێت كار بكەیت، بەو زانستەی بەدەستی دەهێنی، وەیەكەم كەس لەخۆتەوە دەست پێبكە.
ح- وریابە سەركەش نەبی بەو زانیاریەی لاتە، واتە بەچاوی كەمال مەڕوانە خۆت، یان بێ پێویستی دەرنەبڕی لەمامۆستایان، چونكە ئەوە خۆی لەخۆیدا جەهلە، هەركەس وابوو، ئەوا ئەوەی لەدەستی چووە زۆر زیاترە لەوەی بەدەستی هێناوە، قال سعيد بن جبير (رحمه الله ): (لا يزال الرجل عالماً ما تعلم، فاذا ترك التعلم وظن أنه قد استغني فهو أجهل ما يكون)( (من هدي السلف في طلب العلم: 69).) .
واتە: بەردەوام ئینسان شارەزایە مادام هەوڵی فێربوون بدات، جاكاتێك وازی لەفێربوون هێنا، وەگومانی برد كە بێ‌ پێویستە، ئەوا زۆر نەزانترە لەپێشتری.
خ- خۆت بپارێزە بەسەر قاڵبوون بەفەرموودەی لاوازو غەریب وشازەوە،
قال الامام أحمد رحمه الله:
(شر الحديث الغرائب التي لا يعمل بها، ولا يعتمد عليها)( (شرح علل الترمذي: 1/ 408، من هدي السلف في طلب العلم: 70). ).

واتە: خراپترینی شت لەفەرموودەدا ئەوانەن كەكاریان پێ ناكرێ‌، وەمتمانەیان ناكرێتە سەر.
كۆتا وتەم ئەوەیە: پێویستە لەسەر قوتابی عیلم كەدوور بێت لەگاڵتەوگەپ‌و قسەی سووك، یان پێكەنینی زۆر، چونكە هەیبەتی ئەو زانستەی هەڵتگرتووە كەمی دەكاتەوە، وەسوپاسی خوای گەورە بكە كەبۆی ئاسان كردوی كەسێك كەفێرت بكات، بۆیە دوعای خێر بەردەوام بكە بۆ ئەو مامۆستایانەی كەهەڵگری ڕێبازی سەلەفی صاڵحن.
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی ێ‌لِهِ ۆصحبِهِ وسلم.