الحمد لله والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه، أما بعد:
خوای گەورەو میهرەبان دەفەرمووێت: (أَفَمِنْ هَذَا الْحَدِيثِ تَعْجَبُونَ (59) وَتَضْحَكُونَ وَلَا تَبْكُونَ (60) وَأَنْتُمْ سَامِدُونَ)[النجم:59 - 60 –61].عبدالله كوڕی عباس(رەزای خوای لێ بێت) لە تەفسیری (سَامِدُونَ) دا دەفەرمووێت:(هو الغنا‌ء)( (رواه الطبري: 13 / 82).
واتە: لەناو ئوممەتی مندا چەند كۆمەڵێك پەیدا دەبن كە زیناو ئاوریشم‌و شەراب‌و عارەق‌و (المعازف) حەڵاڵ دەكەن (واتە: خۆی حەرامە) .
المعازف: بریتیە لەئالات‌و ئامێری (مۆسیقاو گۆرانی), پێغەمبەری خودا (صلی الله علیه وسلم)زەمی ئەو كەسانەی كردووە كە هەڵدەسن بەحەڵاڵ كردنی ئامێرەكانی (مۆسیقاو گۆرانی) وە باسی كردووەو دەفەرمووێت حەڵاڵ دەكرێت لەگەڵ (زینا) و (ئاورێشم) و (عارەق) دا.
وەهەروەها جگە لەم فەرمودەیەش چەندەها فەرموودەی صحیح لە پێغەمبەری خواوە (صلی الله علیه وسلم) بۆمان نەقڵ كراوە كە بەڵگەن‌و دەلالەت لەحەرام بوونی (مۆسیقاو گۆرانی) دەكەن, وە هەڕەشەیە بۆ ئەو كەسەی حەڵاڵی دەكات، وەیان بەردەوام دەبێت لەسەری, ئەگەر ترسی درێژبوونەوەمان نەبوایە ئەوە باسی ئەو هەڕەشانەمان دەكرد بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بەسەو كیفایەتە كەیەك بەڵگەی ڕاست لەپێغەمبەری خواوە (صلی الله علیه وسلم) هەبێت .
هەر كەسێك گومانی هەیە لەحەرامێتیدا با سەرنج بدات بۆ ئەو بەڵگانەی كەهاتوە لەقورئانی بیرۆزو لەفەرموودە ڕاستەكانی پێغەمبەری خوادا (صلی الله علیه وسلم).
خوای گەورەو میهرەبان دەفەرمووێت:((وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ لِيُضِلَّ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَيَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِينٌ))[لقمان: ٦] .
زۆربەی لێكدەرەوانی قورئان لەسەر ئەوەن كەبەڕاستی مەبەست بەمە واتا (هْوَ الْحَدِيثِ) بریتییە لە (مۆسیقاو گۆرانی) , ابن مسعود (رەزای خوای لێ بێت) فەرموویەتی ((والله الذي لا أله غيره أن ذلك هوالغناء) (تفسير القرطبي: 14/48).
واتە: سوێند بەو خوایەی كە هیچ پەرستراوێك بەحەق نییە غەیری ئەو نەبێ كە (الله) یە, مەبەست پێی گۆرانی‌و مۆسیقایە سێ جار ئەو سوێندەی دووبارە كردەوە.
لێكدانەوەی هاوەڵان بۆ قورئان بەڵگەیەو دەبێتە بەڵگە چونكە زاناترین كەسن بە قورئان .
• زانای پایەبەرز شيخ الإسلام ابن تيمية دةفةرموويَت: (...... قوله وإباحه الغناء فيقال له هذا من الكذب على الأئمة الأربعة فانهم متفقون على تحريم المعازف التى هي ألات اللهو كالعود و نحوه... )( (منهاج السنة النبوية: 3/ 439).
واتە: ئەو كەسەی كەدەڵێ‌ گۆرانی وتن ڕەواو دروستە, ئەوە پێی دەڵێم ئەمە درۆ كردنە بەدەم پێشەوای هەر چوار مەزهەبەكەوە كەبریتین لە (أبو حنیفه ومالك وشافعی احمد) (ڕەحمەتی خوایان لێ بێت) چونكە هەر چوار پێشەواكە یەكدەنگن لەسەر حەرامێتی ئامێرەكانی مۆسیقا ئەو ئامێرانەی هۆكاری سەرگەرمی و خافڵاندنن وەكو عودو هاوشێوەكانی .... هتد .
• عومەری كوڕی عبدالعزیز (ڕەحمەتی خوای لێبێت) نامەی نارد بۆ مامۆستای منداڵەكەی‌و تیایدا نووسیبووی: با یەكەم شت كەلەتۆوە فێری دەبن لەپەروەردە كردندا باڕق لێبوونی غافڵ كەرەكان بێت, كەسەرەتاكەی لەشەیتانەوەیە كۆتای یەكەشی توڕەبوونی خوای گەورەیە چونكە من لەكەسانی جێی سیقەوە لەزانست هەڵگرانەوە پێم گەیشتووە كە ئامادە بوونی كۆڕی مۆسیقاژەن‌و گوێگرتن لە گۆرانی وتن دووڕوویی لە دڵدا دەڕوێنێت وەكو چۆن كە ئاو گژو گیا دەڕوێنێت((رواه ابن ابي الدنيا, وابن الجوزي: 235).
• عبدالله ى كورِي مسعود (رەزای خوای لێ بێت) فةرموويةتى: (الغناء ينبت النفاق في القلب كما ينبت الماء الزرع, والذكر ينبت الإيمان في القلب كما ينبت الماء الزرع)( (رواه ابن ابي الدنيا: 130, والبيهقي).
واتە : (گۆرانی ومۆسیقا دووڕوویی لەدڵدا دەڕوێنێت هەروەكو چۆن ئاو گژو گیا دەڕوێنێت, یادی خوای گەورە باوەڕ لەدڵدا دەڕوێنێت وەكو چۆن ئاو گژو گیا دەڕوێنێت).
• ئەبو بەكری صدیق (رەزای خوای لێ بێت) كاتێ بینی دوو جاریە بچوكەكە دەف لێدەدەن‌و گۆرانی دەڵێن ئاگاداری كردنەوەو فەرمووی: (مزمور الشیطان)( ) .
واتە: جووزەلەی شەیتانە, وەپێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) بێ دەنگ بوو لەسەری‌و نەیفەرموو وانییە.
* تێبینی: هەندێ كەس ئێستا واتێی گەیشتون كەوا پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) بێدەنگ بوو بێت لەسەر لێدانی (دەف‌و گۆرانی جاریەكان), نەخێر ئەم تێگەیشتنە هەڵەیە بەڵكو پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) بێدەنگ بوو لەسەر وتەكەی ئەبو بەكری صدیق (رەزای خوای لێ بێت) كاتێ كە فەرمووی (مزمور الشیگان)ە .
• عوسمانی كوڕی عەففان(رەزای خوای لێ بێت) باسی فەزڵی خودا دەكات بەسەرخۆیەوە لەوەی كە نەكەوتۆتە ناو ئەو تاوانەوە دەفەرمووێت: (ماتغنیت ولاتمنیت)( (رواه ابن أبي عاصم: 2/595, والطبراني: 1/85). واتە: نەگۆرانیم وتووە نە ئاوات‌و تەمەنام كردووە كە بیڵێم .
•پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) لەفەرموودەیەكی پیرۆزدا دەفەرمووێت: (ليكونن في هذه الأمة خسف ومسخ وقذف. فقال رجل من المسلمين يارسول الله ومتى ذلك؟ قال: إذا طهرت القيان والمعازف وشربت الخمور)( (صحيح الجامع الصغير: 6754) .
واتە: لەم ئوممەتەدا ڕۆچوون بەزەویداو شێوە گۆڕین وبەردە باران ڕوودەدات، پیاوێك لەموسڵمانان ووتی: ئەی پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم)كەی ئەوە ڕوودەدات فەرمووی: كاتێك گۆرانی بێژو مۆسیقا ژەن پەیدابوون وەعارەقیش خورایەوە.
خوێنەری خۆشەویست سەرنج بدەو بزانە چ هۆكارێك وای كردووە كە لەلای زۆرێكمان زۆر ئاساییە وبەسووك تەماشای ئەو تاوانە ئەكەین كەزۆرێك لەچینی گەنجانی مەشغوڵ وبێئاگا كردووە لەچێژ وەرگرتن لەسەرچاوە پاكەكەی ئاینی پیرۆزی ئیسلام كەئەویش گوێگرتنە لەئایەتە پیرۆزەكانی خوای گەورە وفەرموودە ڕاستەكانی خۆشەویستمان (صلی الله علیه وسلم) .
بەڵام زۆر بەداخەوە ئەمڕۆ بەئاشكرا لەزۆربەی ڕاگەیاندنەوە ( گۆرانی ومۆسیقا) بانگەشەی بۆ دەكرێت وخەڵكی پێ غافڵ دەكرێت لەیادی خوا, بۆیە دەڵێین ئەی گەنجانی بەڕێز ئەی موسڵمانی خۆشەویست ئاگاداربەو بڕوانە بزانە خوای گەورە لەبارەی ئەو شتانەی كە خەڵكی بەمەبەستی ئارامگرتنی دڵەكانیان بەكاریان دەهێنن لە وەسائیلە دونیاییەكان ئاگادارمان دەكاتەوە ودەفەرمووێت: (الَّذِينَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ )[الرعد: ٢٨].
واتە: ئەوانەی باوەڕیان هێناوە دڵەكانیان ئارامدەگرێت بەیادی خوا, ئاگاداربن بەیادی خوا دڵەكان ئارام دەگرێت.
بۆیە برای شیرینم بەڵگە نەویستە دوای ئەم ئایەتە پیرۆزە بۆ وازهێنان لەم جۆرە تاوانە كەبریتیە لە (مۆسیقا وگۆرانی) خوای پەروەردگار ئاگاداری كردوینەتەوە لێی، بۆیە دوو خاڵی زۆر گرنگ لەم ئایەتە پیرۆزەدا بەدی دەكرێت:
1- گرتنە بەری وەسیلەی جگە لە یادی خوای پەروەردگار دڵەكان ئارام ناكات.
2- ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كەتەنها بەیادی خوای پەروەردگار دڵەكان ئارام دەگرێت.
• خوا ناسێك دەفەرمووێت: ئەگەر مەلیكەكان‌و نەوەكانیان بیان زانیایە كەچ دڵ ئارامی‌و خۆشیەك لەدڵی ئیمانداراندا هەیە لێیان دەسەندین ئەگەر بە شمشێریش بێت، جا داواكارین لەخوای گەورە بمان گێڕێت لەو كەسانەی كە دڵەكانیان ئارام دەگرێت بەیادی خوا، وەخوای گەورە بمانپارێزێت لەم جۆرە تاوانە وەبمانپارێزێت لەو غەفڵەتانەی كە سەرئەكێشن بۆ خراپتر وەبەداخەوە كاتێك كەئامۆژگاری كەسێك دەكەیت كە سەرقاڵە بەوكارەوە پێی دەڵێیت برای خۆشەویست ئەو كارەی تۆ دەیكەیت قەدەغە كراوە لەدینداو بۆی ڕوون دەكەیتەوە بەبەڵگەوە لە وەڵامدا دەڵێت گوێ‌ لەمە دەگرم كەبریتیە لە ( اڵاناشید الإسلامیە)واتە: سرودی ئایینی لەهەندێك مۆسیقا‌و گۆرانی باشترە.
تێبینی: كاتێك دەوترێت ( اڵاناشید الإسلامیە ) دەكرێت بە دوو بەشەوە:
1- ئەو ( اڵاناشید الإسلامیە)ا نەی كە ئامێرەكانی مۆسیقایان لەخۆ گرتوە .
2- ئەو ( اڵاناشید الإسلامیە) انەی كە ئامێرەكانی مۆسیقایان لەگەڵدا نییە .
مەبەست لێرەدا كەدەوترێت قەدەغەكراوەو حەرامە بریتییە لەخاڵی یەكەم واتا ئەو سرودانەی كە ئالەتی مۆسیقایان لەگەڵدا لێدەدرێت .
زانای پایە بەرزی ئیسلام صاڵح بن عبدالله الفوزان لەكتابی (الخطبە المنبریە ج 3 ص 184 – 185) لەسەر ئەم بابەتە (اڵاناشید الإسلامیە) ڕونكردنەوەیەكی داوەو دەفەرمووێت: ئەوەی كەوا پێویستە ئاگاداركردنەوەی لەسەر بكرێت كەوا زۆر بڵاوە لەناو گەنجانی خاوەن دیندا ئەویش بریتیە لەو شریت وكاسێتانەی كەوا پێك هاتووە لەسروود كەبەزمانی عەرەبی پێی دەوترێت ( اڵاناشید الإسلامیە) كەبەدەنگی جەماعی دەوترێت ئەویش جۆرێكە لەگۆرانی‌و هەندێ جار بەدەنگێكی وەها دەوترێ‌ كەفیتنە دروست دەكات. وەدەفرۆشرێت لەبازاڕو تۆمارگاكاندا لەگەڵ ئەو شریتانەی قورئانی پیرۆزو وتاری ئایینی تێدا تەسجیل كراوە.
وەناوهێنانی ئەم گۆرانیانە بە( اڵاناشید الإسلامیە) ناوێكی هەڵەیە لەبەر ئەوەی ئیسلام ( اڵاناشید الإسلامیە)ی بۆمان دروست نەكردووە، ئیسلام یادی خواو خوێندنی قورئانی پیرۆزی بۆمان حەڵاڵ كردووە، وەئیسلام فێربوونی زانستی بەسوودی بۆمان حەڵاڵ كردووە بۆیە پێویستە موسڵمانان ئاگادار بكرێنەوە لەم جۆرە گۆرانیانە وەمەنعی فرۆشتنی بكرێت لەبازاڕەكاندا وەمەنعی بڵاوكردنەوەی بكرێت.
بۆیە ئەوانەی ڕەواج دەدەن بەم جۆرە گۆرانیانە لەوانەیە بڵێن پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) سروودی گوتووە لەچەند كاتێكدا یان گوێی لێگرتووە یان بێدەنگ بووە لەسەری.
وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوەیە ئەو سروودانەی ووتراوە لەسەردەمی پێغەمبەری خوا(صلی الله علیه وسلم) یان خۆی لەوێ بووەو یان بێدەنگ بووە لەسەری ئینكاری نەكردووە ئەو سروودانە كەوتراوە لەسەردەمی پێغەمبەری خوا(صلی الله علیه وسلم) نەدەووترا بەدەنگێكی كۆمەڵ وەبەشێوەیەك وەكو گۆرانی وەناویش ناهێنرا بە ( اڵاناشید الإسلامیە) ئەوەی دەووترا پێك هاتبوو لەچەند دێڕە شعرێكی عەرەبی كە باسی (حیكمەت)ی لەخۆ گرتبوو وەباسی چەند نموونەیەكی بەسوودو باسی ڕێزو ئازایەتی پیاوچاكانی دەكرد وەهاوەڵانی پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم) شعریان دەووت تاك تاك لەبەر ئەوەی ئەم مانایانەی لەخۆگرتبوو وەشعریان دەووت لەكاتی ئیش كردن وماندووبووندا وەكو بینا دروست كردن یان چوون بۆسەفەرێك لەكاتی شەودا، ئەمەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی ئەم جۆرە شیعرانە حەڵاڵە لەچەند كاتێكدا بەتایبەتی نەوەك بكرێت بەپیشەیەك لەپیشەكان بۆ پەروەردە كردن‌و بانگەواكردن بەكاربهێنرێت وەكو لەم ڕۆژگارەدا دەیبینین كەپێی دەڵێن: (اڵاناشید الإسلامیە) یان ( اڵاناشید الدینیە) ئەمە تازە داهێنراوە لەدیندا ئەمە بریتیە لەدینی سۆفیگەری ئەوانەی كەوا (بیدعە) واتە شتی تازە لەدیندا دروست دەكەن وەپێویستە موسڵمانان وگەنجانی خاوەن دین لێی ئاگادار بكرێنەوە لەم تێكەڵ كردنە وەمەنع كردنی ئەو شریتانەی كە لەبازاڕەكاندا دەفرۆشرێت لەبەر ئەوەی فیتنە سەرەتا دەست پێدەكات كەمەو ئاسانە بەڵام وردە وردە زیاد دەكات ئەگەر پەلە نەكرێت بۆ لەناو بردنی لەناو موسڵماناندا.
لەكۆتایدا داواكارین لەخوای گەورە گوێڕایەڵیمان پێ ببەخشێت‌و وەهیدایەتمان بدات بۆ گەڕانەوە بۆلای قورئانی پیرۆزو سوننەتە پاكەكەی پێغەمبەری خوا (صلی الله علیه وسلم)
وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى الة وصحبة وسلم