خوای پەروەردگار فەرموویەتی :[ يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا] (1) .
واتە : ئەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) بە خێزان ‌و كچەكانت ‌و ئافرەتی بڕواداران بڵێ‌ با جلبابەكانیان ( جلبابیش : واتە : عابا) بدەن بە خۆیاندا، ئەوەش نزیك ترە بۆ ئەوەی كە بە ڕەوشت بەرز‌و بە حەیا‌و حیشمت‌و قورس‌و سەنگینی بناسرێنەوە، تا ئەزیەت‌و ئازار نەدرێ ، پەروەردگاری تۆش لێبووردە‌و میهرەبانە .
خوشكەكەم : بزانە كە خوای بڵند‌و باڵا دەست پلە‌و پایەیەكی بەرزی بۆ ئافرەتان داناوە، هەر بۆ ئەوەشە كە فرمان پێكردنی بە پۆشاكی شەرعی وە خۆداپۆشین‌و ڕێز لێنانە، و پلە بەرزی یە بۆ ئافرەتان، وە پارێزەریشە بۆی بۆ ئەوەی نەبێت بە كاڵایەكی بێ‌ نرخ هەریەكە بە وویستی خۆی هەرچۆنێك و هەر كاتێك بیەوێت تەماشای بكات، وە بۆ ئەوەی ئەم پۆشاكە بێتە هۆكارێك بۆ دەست درێژی نەكردنە سەری، ڕێگر بێت لە هاندانی گەنجان بۆ خۆی .
جا بۆ ئەوەی ئەو پۆشاكە پۆشاكێكی شەرعی بێت، هەروەكو چۆن خوای گەورە، و پێغەمبەرەكەی (صلى الله عليه وسلم) فەرمانیان پێكردووە، دەبێت چەند مەرجێكی شەرعی پێویستی تێدا بێت، لەوانە :
1. داپۆشەری هەموو لەش بێت ، دەست و ڕوومەت نەبێت (2): هەر چەند دابپۆشینی ئەو دووانەش باشتر‌و تەواوتر‌و چاكترە، لە بەر هەموو ئەو بەڵگانەی كە لەو بارەیەوە هاتوون، و ئەو داپۆشینەشە كە كاری ئافرەتانی پێشینی لە سەر بووە (خوایان لێ‌ ڕازی بێت)، وە لە سەروی ئەوانیشەوە خێزانە پاك‌و بەڕێزەكانی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) ، (خوایان لێ‌ ڕازی بێت) .
2. نابێت پۆشاكەكە بۆ ناوبانگ ، و شۆرەت بێت : واتە نابێت مەبەستی لە داپۆشینەكەی ئەوەبێت كە سەرنج و دیدی خەڵك بۆ لای خۆی ڕابكێشێت، ئەویش خۆی لێ‌ بایی بێت‌و موعجیب بێت بەخۆی‌و بەسەریاندا فیز زلی لێبدات، و فیزیان بە سەردا بكات، با پۆشاكەكەشی پینەكراویش بێت، مادامە مەبەستی پێ‌ی ناوبانگ و ناودەركردن بێت لە ناو خەڵكدا، پێغەمبەری خوا h فەرموویەتی :"مَن لَبِسَ ثَوبَ شُهْرَةٍ في الدنيا ، ألبَسَهُ اللهُ ثوبَ مذلَّةٍ يوم القيامة ، ثم أُلهبَ فِيه ناراً " (3) .
واتە : هەركەسێك لە دونیادا پۆشاكی شۆرەت‌و ناوبانگی بپۆشێت، ئەوا خوای گەورە لە ڕۆژی دواییدا پۆشاكی سەر شۆڕی و زەلیلی دەكاتە بەری ، پاشان گڕ‌و بڵێسەی تێ‌ بەر دەدرێت .
3. ئەبێت ئەستوور بێت و ناسك نەبێت ، بە شێوەیەك ڕەنگی پێست دەرنەخات : ئەوەش لە بەر ئەم فەرموودەیەی پێغەمبەری خوا h : " سيكونُ في آخرِ أمتي نساءٌ كاسياتٌ عارياتٌ ، على رؤوسهنَّ كأسنِمَةِ البُخت ، العنوهنَّ فإنهنَّ ملعونات "(4).
واتە : كۆمەڵە ئافرەتێك ـ لە كۆتایی ئوممەتەكەم ـ دەردەكەون داپۆشراو ، و ڕووتن ، پرچیان بە شێوەیەك بە سەر سەریانەوە دەبەستن وەكو بان پشتی ووشتر وایە، نەفرەتیان لێ‌ بكەن ئەوانە نەفرەت لێكراون .
قال العلماء : (( أراد h النساء اللواتي يلبسن من الثياب الشيء الخفيف ، الذي يصف ولا يستر ، فهنَّ كاسيات بالإسم ، عاريات في الحقيقة )) (5) .
واتە : زانایان فەرمویانە : مەبەستی پێغەمبەری خوا h ئەو ئافرەتانەیە كە جل‌و بەرگی ناسك دەكەنە بەر ئەو جۆرە پۆشاكانە لە ڕاستیدا لەشیان دەردەخات، نەك ئەوەی كە دایان بپۆشێت، ئەو جۆرە ئافرەتانە بە ناو داپۆشراون، كەچی لە ڕاستیدا ڕووتن .
وە كاتێك كە (منژر) ی كوڕی (زبیر) لە عێراق گەڕایەوە جل و بەرگێكی ( مرویَّة(6) ، و قوهیە (7)) ، نارد بۆ (أسما‌ء) ی كچی (أبو بكر) ، كە پۆشاكێكی ناسك بوو، ئەوەش لە كاتێكدا بوو كە (أسما‌ء) چاوەكانی لە دەست دابوو ، واتە : نابینا بوو: ڕاوی دەڵێت: كە (أسما‌ء) دەستی دا بە پۆشاكەكەوە، فەرمووی : ئۆف بۆ ئەم جل‌و بەرگە، جل‌و بەرگەكەی بۆ بگەڕێننەوە، (منذر) یش ئەوەی زۆر لەلا

گەورە‌و گران بوو، بۆیە فەرمووی: ئەی دایكی بەڕێزم ئەوە تەنك نییە بۆ ئەوەی لەش دەربخات، ئەویش لە وەڵامدا فەرمووی: ئەگەر لەشی تێدا دەرنەكەوێت، خۆ قەبارەی لەش دەردەخات (8).
4. دەبێت فراوان بێت و تەنگ نەبێت : واتە: بە شێوەیەك بێت قەبارەی ئەندامەكان دەرنەخات : لە (أسامە) ی كوڕی (زید)ەوە ـ خوا لە خۆی و باوكیشی ڕازی بێت ـ دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) جلێكی (قبطي(9)) پێ‌ بەخشیم كە ئەویش ( دحیە الكلبي) پێ‌ی بەخشی بوو، منیش دام بە خێزانەكەم بۆ ئەوەی بیپۆشێت ، پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) پێ‌ی فەرمووم: " مالك لم تلبس القبطية ؟ " ، واتە: ئەوە بۆ جلە (قبطیە) كە لە بەر ناكەیت ؟ منیش پێم ووت : داومە بە خێزانەكەم لە بەری بكات، ئەویش فەرمووی : " مُرها فلتجعل تحتها غلالة (10) ، فإني أخاف أن تصف حجم عظامها "(11) ، واتە : كە ڕۆشتیتەوە فرمانی پێ‌ بكە بەوەی كە شتێكی تری بە ژێردا بپۆشێت، چونكە لەوە دەترسم قەبارەی ئەندامەكانی لەشی دەربخات .
5. نابَی بخوركراو و بۆن خۆش كراو بێت : ئەوەش لەبەر ئەو فەرموودەیەی كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) تێیدا فەرموویەتی : " أيما امرأة استعطرت ، فمرت على قوم ، ليجدوا من ريحها ، فهي زانية "(12) .
واتە : هەر ئافرەتێك خۆی بۆنخۆش كرد، وە پاشان لە ماڵا ڕۆشتە دەرەوە، وە بەلای كۆمەڵێكدا تێپەڕ بوو‌و بۆنی چوو بە سەریاندا ، ئەوە وەكو ئەوە وایە ئەو ئافرەتە داوێن پیسی كرد بێت .
6. نابێت پۆشاكەكەی لە سەر شێوازی جل‌و بەرگی پیاوان بێت : لە (أبو هریرە) ەوە c دەگێڕنەوە كە لە پێغەمبەری خواوە (صلى الله عليه وسلم)دەگێڕێتەوە‌و دەفەرمووێت: " لعن رسول الله (صلى الله عليه وسلم) الرجل يلبس لبسة المرأة والمرأة تلبس لبسة الرجل "(13).
واتە : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) نەفرەتی كردووە لەو پیاوەی كە جل‌و بەرگی ئافرەتان لە بەر دەكەن ، وە ئەو ئافرەتانەش كە جل‌و بەرگی پیاوان لەبەر دەكەن .
7. نابێت پۆشاكەكەی لە سەر شێوازی جل‌و بەرگی ئافرەتانی بێباوەڕ بێت : لە (عبدلله) ی كوڕی (عمر)ەوە دەگێڕنەوە كە فەرموویەتی : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دوو جلی (معصفر ) ی لە بەردا بینی ، وە فەرمووی : " إإن هذه من ثياب الكفار فلا تلبسها "(14) ، واتە : ئەم جلانە جلی بێباوەڕانە مەیان پۆشە .

8. نابێت خۆی لە خۆیدا ڕازاوەیی‌و جوانی تێدا بێت : لە بەر فەرموودەی خوای گەورە كە دەفەرمووێت: [ ۆڵا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ ] (1). واتە: با ئافرەتان جوانیەكانیان دەرنەخەن، وە خوای پەروەردگار فەرموویەتی:[ ۆقَرْنَ فِی بُیُوتِكُنَّ ۆڵا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّەِ الْأُوڵی ] (سورة النور : 31 ). واتە: لە ماڵەكانتان بمێننەوە‌و لەكاتی دەرچونتاندا خۆتان ڕووت نەكەنەوە، هەروەك چۆن ئافرەتان لە سەردەمی نەفامیدا خۆیان ڕووت دەكردەوە .
وە لەبەر ئەو فەرموودەیەی پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) كە تێیدا دەفەرمووێت : "ثلاثة لا تسأل عنهم ـ وذكر منهم ـ : ... وامرأة غاب عنها زوجها ، قد كفاها مؤونة الدنيا ، فتبرجت بعده ... "(15).
واتە: سێ‌ جۆر كەس هەن ـ لە گەورەیی تاوانیان ـ سەبارەتیان هیچ پرسیارێك مەكە: یەكێك لەوانەی كەباسی كردووە: ئافرەتێكە پیاوەكەی لە لا نەبێت، بژێوی ڕۆژانەشی بۆ دابین كرد بێت، و بەجێ‌ هێشتوو بێت، كەچی ئەو لە پاش ئەو خۆی بڕازێنێتەوە، و جوانیەكانی خۆی دەربخات .
وە هەروەها لە بەر ئەم فەرموودەیەش كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم)تێدا فەرموویەتی : " وشر نسائكم المتبرجات المتخيلات ، وهن المنافقات ، لا يدخل الجنة منهن إلا مثل الغراب الأعصم " (16).
واتە : خرابترینی ئافرەتەكانتان ئەو ئافرەتانەن كە جوانیەكانی خۆیان دەردەخەن، وە خۆ دەڕٍازێننەوە، وە لە خۆ ڕازین‌و فیز‌و تەكەبر دەكەن بە سەر ئافرەتانی تردا، بەڕاستی ئەوانە خۆ دەشوبهێنن بە دوو ڕووان، هیچ یەكێك لەوانە ناڕواتە بەهەشتەوە،
ئیللا وەكو قەڵە بازەڵە نەبێت ( كە جۆرێكە لە قەلە ڕەش باڵەكانی یان پێكانی سپین )، هێنانەوەی ئەم شێوەیە لە قەلە ڕەش بە نموونە بە هۆی كەمیانەوەیە، بۆ ئاماژە كردنە بە كەمی ئەو ئافرەتانەی كە دەڕۆنە بەهەشتەوە .
ئا ئەمەیە مەرجەكانی پۆشاكی شەرعی تەواو كە پۆشاكەكەت دەكەن بە پۆشاكێكی شەرعی، ئەو پۆشاكەی بە پۆشینی گوێڕایەڵی خۆت دەر دەبڕیت بۆ خوای گەورە، هەر ئەوەشە كە بە پۆشینی پارێزراو دەبیت لەو گورگانەی كە ئەیانەوێت تۆ دەركەویت، و بە ئارەزووی خۆیان بە تۆ ڕابوێرن .
خوشكەكەم : ئەگەر تۆ ئەم داواكاریە تەواو و تێرو تەسەلەی پەروەردگارت لە ڕواڵەتدا بە دی هێنا، بە تەواوی‌و شكۆداری‌و بە لەسەر خۆی‌و، هەیبەتەوە ، و لە هەموو جموجوڵتدا، ئەوا ڕووناكی یە لە سەر ڕووناكی، بێگومان ڕوواڵەتیش بە تەنها بەس نییە بە بێ‌ ناوەڕۆك ، بۆیە ئافرەتان فەرمان پێكراون بە پاراستنی هەموو جموجوڵێكیان ، لە گەڵا پاراستنی چاو و زمانیان ، هەروەها چاودێری كاری عەقڵ‌و دەروونی خۆی بێت، و زاڵیش بێت بە سەریدا ، و زیاتر شەرم‌و حەیای پێوە دیار بێت، و كەمیش بدوێت ، خوای گەورە فەرمویەتی: [ ۆقُل لِّلْمُۆْمِنَاتِ ێغْچُچْنَ مِنْ أَبْصَاڕهِنَّ ۆێحْفَڤْنَ فُرُوجَهُنَّ ۆڵا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ڤَهَرَ مِنْهَا] (1) واتە : بە ئافرەتانی بڕوادار بڵێ‌ كە چاویان لە تەماشاكردنی حەرام بپارێزن، داوێنیشیان بپارێزن لە داوێن پیسی، جوانیەكانیشیان دەرنەخەن، جگە لەوەی نەبێت كە بەبێ‌ دەسەڵاتی ئەوان دەردەكەوێت .
وَآخِرُ دَعْوَانا أَنِ الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم

------------------------------

(1) ( سورة الأحزاب : 59 )
(2) بەڵام سەبارەت بە پێكانی ئافرەت بەهەمان شێوە بە عەورەت دەژمێردرێن ، و پێویستە دابپۆشرێن ، داپۆشینیشیان بە گۆرەوەی بەس نییە ، با گورەویەكانیش ئەستور بن ، چونكە قەبارەی پێكان دەردەخەن ، بۆیە دەبینین كە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم)پرسیاری لێ‌ كرا سەبارەت بە دامێنە ، و پاڵدمی ئافرەتان ؟ فەرمووی : " یرخین شبراً " ، واتە : با بستێك شۆڕی بكەنەوە ، ( أم سلمە ) ـ ڕەزای خوای لێ‌ بێت ـ فەرمووی : كەواتە پێكانیان دەر دەكەوێت ؟! ئەویش فەرمووی :( فیرخینه ذراعاً ، لا یزدن علیه )، واتە : با باڵێك درێژی بكەنەوە ، و لەوەش زیاتری نەكەنەوە ( سلسلە اڵاحادیپ الصحیحە : 1864 ) .

(3) حسنه العلامە اڵالبانی فی : ( صحیح سنن ابن ماجه : 2 / 1192، برقم : 3607 ) ، و ( صحیح الترغیب والترهیب : 2 ، برقم : 2089 ) ،وە بڕوانە:(جلباب المرأە المسلمة: 213 ) .
(4) صححه العلامة الألباني في : ( السلسلة الصحيحة 6 : 411 ، برقم : 2683 ) ، وة برِوانة : ( جلباب المرأة المسلمة : 125 ).
(5) ( جلباب المرأة المسلمة : 127 ) .
(6) مَرویّە : پۆشاكێكی ناودارە لە (العراق) نیسبەتە بۆ (مرو) ، كە لادێیەكە سەر بە (كوفە) یە.
(7) قَوهیَّە : پۆشاكێكە لە (قوهستان) دا درووست دەكرێت ، كە ناوچەیەكە لە (خُراسان)
(8) صححه العلامة الألباني في : ( جلباب المرأة المسلمة : 107 ) .
(9) القبگیە : جۆرە پۆشاك و جلێكی میسری ، تەنك و سپی یە .
(10) غلالە : پۆشاكێكە لە ژێرەوەی پۆشاكەكانی تردا دەپۆشرێت ، بۆ ئەوەی قەبارەی لەشی ئافرەت دەرنەكەوێت .
(11) حسنه العلامة الألباني في : ( جلباب المرأة المسلمة : 131 ) ، وقال : الحديث إسناده حسن ، وهو من روياة أسامة بن زيد ، وأخرجه أحمد والبيهقي .
(12) صححه العلامة الألباني في : ( جلباب المرأة المسلمة : 107 ) .
(13) صححه العلامة الألباني في : ( صحيح سنن أبي داود : 4098 ) ، و ( صحيح الترغيب والترهيب : 2069 ) ، وة برِوانة : ( جلباب المرأة المسلمة : 141 ) .
(14) ( مسلم : 2077 ، و 27 ).
(15) صححه العلامة الألباني في : ( الصحيحة : برقم : 542 ) .
(16) صححه العلامة الألباني في : ( الصحيحة ، برقم : 1849 ) .