شەوی قــەدر :
ئەم شەوە فەزڵی گەورەیە ، چونكە شەوی هاتنە خوارەوەی قورئانی پیرۆزە ، ئەو قورئانەی رێنیشاندەرە بۆ كەسێك دەستی پێ‌وە بگرێت بۆ ڕێگەی سەربەرزی و سەرفەرازی ، بەرزیشی دەكاتەوە بۆ چڵەپۆپەی سەرفەرازی و مانەوەی هەتا هەتایی ئوممەتی ئیسلامیش كە شوێنكەوتووی سوننەتەكانی پێغەمبەركەیەتی (صلى الله عليه وسلم) شۆین پێ بە شوێن پێ ، لەم شەوەدا ئاڵا هەڵ ناكات ، و كەوان دانانێ ، بەڵكو پێش بڕكێ دەكەن لە زیندو كردنەوەی بە بیر و باوەڕەوە لە گەڵ چاوەڕێ كردنی پاداشت لە لایەن خواوە .
ها بگرە برای موسوڵمان ئەمەش ئەو ئایەتە قورئانیانە و ئەو فەرموودانەی پێغەمبەرە (صلى الله عليه وسلم) كە لێ‌ی وە دەیگێڕنەوە و دەربارەی ئەم شەوە هاتووە ، ئەوەش بەم شێوەیە :
1ـ فەزڵی شەوی قەدر :
بەسە بۆ پایەی شەوی قەدر كە چاكترە لە هەزار مانگ ، خوای بە توانا و پایە بەرز فەرموویەتی :[إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَ مَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيلَةُ القَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ] [القدر : 1 ـ 5] .
وە تیایدا هەموو كردارێكی دانایانە جیا دەكرێتەوە : خوای پایە بەرز فەرموویەتی : [ إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ أَمْراً مِنْ عِنْدِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ ] [الدخان : 3 ـ 6] .
2 ـ كاتی شەوی قەدر :
ئەوەمان پێ گەیشتووە لە پێغەمبەری خواوە (صلى الله عليه وسلم) كە ئەو شەوە شەوی بیست و یەك ، و شەوی بیست سێ ، و شەوی بیست و پێنج ، و شەوی بیست و حەوت ، و شەوی بیست و نۆ ، وە شەوی كۆتایی مانگی ڕەمەزانە ( والأقوال الواردة فيها مختلفةٌ و متغايرةٌ ، و قد صَنَّف الإمام العراقيُّ رسالةٌ مفردةٌ سمَّاها : ( شرح الصدر بذكر ليلة القدر ) استوعب فيها كلام العلماء في المسألة ، فلتنظر .) .
ئیمامی (الشافعی) فەرموویەتی : (( ئەمە لە لای من وەكو ئەوەیە ـ خواش زاناترە ـ كە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) وەڵامی دەدایەوە بەو پێیەی كە پرسیاری لێ دەكرا لە سەر ئەو شەوە ، پێیان دەفەرموو : ئایا بە دوایدا بگەرێین لە شەوی ئەوەدا ، دەیفەرموو : بەدوایدا بگەرێن لە شەوی ئەوەدا )) ( فيما نقله عنه البغوي في ( شرح السنة ) : ( 6 / 388 ) .) .
ووتەی هەڵبژاردەش ئەوەیە كە لە ( 10 ) دە شەوە تاكەكانی كۆتایی ڕەمەزاندا بێ ، بەڵگەش لە سەر ئەمە فەرموودەی ( عائشە ) یە ـ ڕەزای خوای لێبێت ـ كە فەرموویەتی : " كَانَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وسلم) يُجَاوِرُ في العَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَان وَيَقُولُ : تَحَرَّوا ( وفي روايةٍ : الْتَمِسُوا ) لَيْلَةَ القَدْرِ في ( الوترِ مِن ) العَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَان " ( أخرجهُ البخاري : (4/225 ) رقم : (2017) و (2019) و (2020) ، ومسلم رقم : (1169).) .
واتە : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە دە ڕۆژی كۆتایی ڕەمەزاندا لە مزگەوت دەمایەوە بۆ خوا پەرستی ( الإعتكاف ) ، و دەیفەرموو : لە تاكەكان لە دە شەوی كۆتایی ڕەمەزان دا بگەرێن بەدوای شەوی قەدر دا .
بەڵام ئەگەر مرۆڤ لاواز بوو یان توانای نەبوو با حەوتی كۆتایی لە دەست نەڕوات ، لە بەر ئەو فەرموودیەی كە لە ( ابن عمر ) ەوە دەیگێڕنەوە كە فەرموویەتی : پێعەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی : " التَمِسُوهَا في العَّشْرِ الأوَاخِرِ ، فإِنْ ضَعُفَ أَحَدُكُم أَوْ عَجَزَ فَلا يغْلبَنَّ عَلَى السَّبْعِ البَوَاقي " ( أخرجهُ البخاري : ( 4 / 221 ) رقم : ( 2015 ) ، ومسلم رقم : ( 1165 ) .) .
واتە : بەدوایدا بگەرێن لە دە شەوی كۆتایی دا ، ئەگەر یەكێكان لاواز بوو یان توانای نەبوو ، با لە دەستی نەڕوات لەو حەوتەی كە ماون .
ئەمەش ئەو ووتەیەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ڕاڤە و تەفسیر دەكات كە فەرموویەتی : " أَرَى رُؤْيَاكُم قَدْ تَوَاطَأَتْ فَمَنْ كَانَ مُتَحَرِّيَهَا فَلْيَتَحَرِّهَا في السَّبْعِ الأَوَاخِرِ " ( انظر التعليق السابق .) .
واتە : وا ئەبینم خەونەكانتان پێكهاتوون ئەگەر هەر كەسێ ویستی بەدوایدا بگەرێت با لە حەوتی كۆتایدا بێ .
ئەوەش زانراوە لە سوننەتەوە كە زانینی ئەو شەوە هەڵگیراوە ، چونكە خەڵكی دوو بەرەكێیان كرد لە سەر ئەو شەوە و بە هۆیەوە هەڵگیرا ، لە (عبادە بن الصامت) رەزای خوای لێبێت دەگێڕنەوە فەرموویەتی : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە شەوی قەدردا دەرچوو دوو پیاو لە موسوڵمانان دوو بەرەكێیان دەكرد لە سەر شەوی قەدر ، فەرمووی : " إِنّي خَرَجْتُ لأُخْبِرَكُم بِلَيْلَةِ القَدْرِ فَتَلاحَى ( تلاحى : تخاصم ، واتة : دوو بةره كي كردن . ) فُلانٌ وَفُلان فَرُفِعَتْ ، وَعَسَى أَنْ يَكُونَ خَيْرَاً لَكُمْ ، فَالْتَمِسُوهَا فِي التَّاسِعَةِ وَالسَّابِعَةِ وَالخَامِسَةِ (وفي روايةٍ : في السَّبْعِ وَالتّسْعِ وَالخَمْسِ " (أخرجهُ البخاري : ( 4 / 232 ) رقم : ( 2023 ) و ( 49 ) .) .
واتە : من هاتم بۆ ئەوەی هەواڵی ئەو شەوەتان پێ بدەم ، بەڵام لە بەر ئەوەی فڵان و فڵان دووبەرەكێیان كرد ، هەڵگیرا ، هیوام وایە ئەو كارە خێر بێ بۆتان ، جا بە دوایدا بگەرین لە نۆیەم ، و حەوتەم ، و پێنجەم ( وە لە ریوایەتێكی تردا : لە حەوت ، و نۆ ، و پێنج دا ) .
بیر خستنەوەیەك :
هەندێك فەرموودەمان پێ گەشیتووە كە شەوی قەدر لە دە شەوی كۆتایدایە ، وە هەندێكی تر كە لە تاكەكانی دەی كۆتاییە ، یەكەمیان گشی یە و دووەمیان تایبەتە ، و تایبەتیش پێش دەخرێ لە سەر گشتی ، هەروەها هەندێك فەرموودە ئاماژە بەوە دەكەن كە لە حەوتەی كۆتایی بێ ، ئەمەش تایبەتە بە نەتوانین و لاوازیەوە و ئیشكالیش نیە لە نێوانیاندا ، لێرەدا فەرموودەكان یەك دەگرنەوە و دژ یەك نین ، وە كۆ دەبنەوە و بڵاوە ناكەن .
پوختەی ووتەیش ئەوەیە كە موسوڵمان بەدوای شەوی قەدردا دەگەڕێت لە تەكاكانی دەی كۆتایی ، شەوی بیست و یەك ، و بیست و سێ ، و بیست و پێنج ، و بیست و حەوت ، و بیست و نۆ ، وە ئەگەر لاواز بوو یان توانای نەبوو ئەوا با لە تاكەكانی ئەو حەوتەی كە ماوە بە دوایدا بگەرێت : (شەوی بیست و پێنج ، و بیست و حەوت ، و بیست و نۆ ) ، خواش زاناترە .
3 ـ چۆن موسوڵمان بەدوای ئەم شەوەدا بگەرێت ؟
ئەم شەوە پیرۆزە هەر كەسێك لە دەستی بچێ ، هەموو خێرێكی لە دەست چووە ، كەسیش لە دەستی ناچێ جگە لە بێ بەش نەبێ ، لە بەر ئەوە سوننەتە بۆ موسوڵمانی سور بوو لە سەر گوێرایەڵی خوای پەروەردگار ، ئەم شەوە زیندوو بكاتەوە بە باوەڕەوە بۆ بەدەست هێنانی پاداشتی گەورەی خوای پەروەردگار ، ئەگەر ئەوەی ئەنجام دا خوای پەروەردگار لەو تاوانانەی كردونیەتی خۆش دەبێ .
پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی : " مَنْ قَامَ لَيْلَةَ القَدْرِ إيمَانَاً وَاحْتِسَابَاً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنبِهِ "( أخرجهُ البخاري : ( 4 / 217 ) رقم : ( 2014 ) ، و مسلم رقم : ( 759 ) . ).
واتە : هەر كەسێ شەوی قەدر زیندو بكاتەوە و باوەڕی پێ‌ی هەبێ و چاوەڕێ‌ی پاداشتی خوا بێ ، خوا لە تاوانەكانی پێشووی خۆش دەبێ .
سوننەتیشە لەو شەوەدا پاڕانەوە زۆر بكرێت ، چونكە لە دایكە (عائشە) وە ـ ڕەزای خوای لێبێت ـ دەگێڕنەوە كە فەرموویەتی : " ووتم : ئەی پێغەمبەری خوا ئەگەر زانیم چ شەوێك شەوی قەدرە ، چی بڵێم لەو شەوەدا ؟ فەرمووی : بڵێ : اللهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّي " ( أخرجهُ الترمذي رقم : ( 3760 ) ، وابن ماجه رقم : ( 3850 ) عن عائشة . وسندهُ صحيحٌ .
وراجع لشرحه : ( بغية الإنسان في وظائف رمضان ) ص : ( 55 ـ 57 ) لابن رجب الحنبلي .
). واتە : خوایە تۆ لێ بوردەیت و لیبوردنت خۆش ئەوێ ، لێم ببورە .
برام ـ خوای پەروەردگار بەرەكەتی خۆیت بەسەردا بڕێژێت و سەركەوتووت كات بۆ گوێرایەڵی خۆی ـ كە زانیت ئەم شەوە چ شەوێكی گەورەیە ، كەوابوو دە شەوی كۆتایی هەستە و زیندووی بكەرەوە بە پەرستن و دوركەوتنەوە لە ئافرەتان ، و فەرمان بكە بە خێزانەكەت بەو شتانە و پەرستنی زیاتر بكە لەم شەوەدا .
لە (عائشە)وە ـ ڕەزای خوای لێبێت ـ دەگێڕنەوە ، فەرموویەتی: "كَانَ النَّبیُّ (صلى الله عليه وسلم) إذا دَخَڵ العَشْرُ شَدَّ مِئْزَرَه (واتە : دور ئەكەوتەوە لە ئافرەت بە مەبەستی خوا پەرستن ، وە قۆڵی بۆ هەڵ دەكرد و بە دوایدا دوگەڕا .) ، وأَحْیی ڵیْلُهُ ، ۆأَیْقَڤَ أَهْڵهُ " (أخرجهُ البخاري : ( 4 / 233 ) رقم : ( 2024 ) ، و مسلم رقم : ( 1174 ) .).
واتە : پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) ئەگەر دە شەوی كۆتای بهابتایە پشتی لێ دەبەست ( واتە : دوور ئەكەوتەوە لە جووت بوون لە گەڵ خێزانەكانیدا ) و شەوەكانی زیندو دەكردەوە خێزانەكانیشی بە خەبەر دەهێنا .
هەروەها لە ( عائشە ) وە دەگێڕنەوە فەرموویەتی : " كَانَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله عليه وسلم) يَجْتَهِدُ في العَشْرِ الأَوَاخِرِ مَا لا يَجْتَهِدُ في غَيْرِهَا " ( أخرجهُ مسلم رقم : ( 1174 ) .) .
واتە : پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) لە دە ڕۆژی كۆتایدا زیاتر هەوڵی خواپەرستی دەدا بە شێوەیەك ئەو هەوڵەی لە ڕۆژانی تردا نەدەدا .

4 ـ نیشانەكانی ئەم شەوە :
بزانە ئەی بەندەی گوێڕایەڵ ـ خوای پەروەردگار یارمەتێت بدات بەڕەحمی خۆی و پشتوانیشت بێ بەسەركەوتنی خۆی ـ كە پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) دەمەو بەیانی ئەم شەوەی بۆ وسف كردووین ، بۆ ئەوەی موسوڵمان بزانێت ئەم شەوە چ شەوێكە ( خەڵكی عەوام ( نە شارەزا لە دین ) زۆر نیشانەیان هەیە دەربارەی شەوی قەدر و هەمووشی خورافی و بیر و باوەڕی پوچەڵن ، لەوانە : دارەكان سوجدە دەبەن ، وە خانوەكان دەخەون (!) و ... و ... هتد.
منیش دەڵێم : لە كوردستانی خۆشمان هەندێ‌ لەو خورافەت و بیر و باوەڕە پوچەڵانە لە لای خەڵكی عەوام باسی لێ وە دەكرێت ، لەوانە : لەم شەوەدا ئەستێرە داناچۆڕێت و سەگەكان ناوەڕن و ... و ... هتد ، كە هەمووی ووتەی پوچەڵ و بێ‌ بەڵگەن و هیچ بنەوایەكیان نییە لە ئایینی ئیسلامی پیرۆزدا
) :
لە ( أُبَیّ بن كعب ) ەوە رەزای خوای لێبێتدەگێڕنەوە كە فەرموویەتی : پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی : " صَبِيحَةُ لَيْلَةِ القَدْرِ تَطْلُعُ الشَّمسُ لا شُعَاعَ لَهَا ، كَأَنَّهَا طَسْتٌ حَتَى تَرْتَفِعَ " ( أخرجهُ مسلم رقم : ( 762 ) .) .
واتە : بەرە بەیانی شەوی قەدر خۆر هەڵدێت و تیشكی نیە ، هەروەكو تەشتێك تا ئەو كاتەی بەرز دەبێتەوە .
وە لە ( أبو هریرە ) وە (رەزای خوای لێبێت) دەگێڕنەوە فەموویەتی : باسی شەوی قەدرمان دەكرد لە لای پێغەمبەری خوا (صلى الله عليه وسلم) فەرمووی : " أَيُّكُم يَذْكُرُ حِيْنَ طَلَعَ الْقَمَرُ ، وَهُوَ مِثْلُ شِقّ جَفْنَةٍ " ( أخرجهُ مسلم رقم : (1170) .
وە (شِقّ جَفْنَە) : الشِقّ : واتە : نیو ، الجَفْنە : واتە : قاپ ، وە (القاضی عیاض) دەفەرمووێ‌ : (لەم فەرموودەیەدا ئاماژەكراوە بۆ ئەوەی كە لە كۆتای مانگدا ئاوا دەبێت ، چونكە مانگ بەو شێوەیە نابێت لە كاتی دەركەوتنیدا جگە لە كۆتای مانگ نەبێت) .
) .
واتە : كامەتان لە یادێتی كاتێ‌ مانگ دەركەوت وەكو نیوەی قاپێك بوو .
وە لە (ابن عباس)ەوە ـ ڕەزای خوا لە خۆی و باوكی بێت ـ دەگێڕنەوە فەرموویەتی : پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) فەرموویەتی : " لَيْلَةُ الْقَدْرِ سَمْحَةٌ ، طَلِقَةٌ ، لا حَارَّة ، وَلا بَارِدَة ، تُصْبِحُ الشَّمْسُ صَبِيْحَتَهَا ضَعِيْفَةً حَمْرَاء " ( أخرجهُ الطيالسي رقم : (349) ، وابن خُزَيمة : (3/231) ، والبزار : (1/486) ، و سندهُ حَسَنٌ .) .
واتە : شەوی قەدر شەوێكی بێ دەنگ و ڕوونە ، نە گەرمە و نەسارد ، خۆری بەیانیەكەی لاواز و سور دەبێ .